Όμως, άπαξ και κάποιος λάβει γνώση της κατάστασης, άπαξ και την έχει κατανοήσει, θαρρεί πως η δουλειά του έχει ολοκληρωθεί. Πως μπορεί κανείς να κωφεύει σ’ αυτή την φωνή που εισακούγεται απ’ τα στάδια της ιστορίας: «Αυτό που έχει σημασία δεν είναι να γνωρίσεις τον κόσμο, αλλά να τον αλλάξεις».¹

Καθώς περπατάμε στα σκιερά μονοπάτια της ιστορίας, συναντάμε ένα κεφάλαιο που γράφτηκε με το ανεξίτηλο μελάνι της αδικίας, μια αφήγηση που αντηχεί απ’ το σθένος των καταπιεσμένων και των αποσιωπημένων. Αυτό το κεφάλαιο, χαραγμένο στα χρονικά του ταραχώδους παρελθόντος της Νότιας Αφρικής, μιλά για ένα σύστημα τόσο τραγικά διχασμένο, τόσο αδίστακτα άδικο που άφησε τα σημάδια του στην κληρονομιά της ανθρωπότητας. Το απαρτχάιντ, μια λέξη που κουβαλά το βάρος των διακρίσεων, αποτελεί την μαρτυρία για τα σκοτεινά βάθη της ανθρώπινης προκατάληψης και την ανθεκτικότητα εκείνων που τόλμησαν να την αψηφήσουν.

Στην καρδιά αυτής της κατακερματισμένης χώρας, κάτω απ’ τον αφρικανικό ήλιο που λούζει την σαβάνα στις χρυσές της αποχρώσεις, βρισκόταν ένας πληθυσμός τόσο ποικιλόμορφος όσο και η ίδια η Αφρική. Διχασμένος όχι απ’ το θρήσκευμα ή την γεωγραφία, αλλά απ’ τις αυθαίρετες γραμμές που χάραξαν άνθρωποι που πίστευαν σε μια ψευδεπίγραφη ανωτερότητα. Σε τούτη τη χώρα, τα ποτάμια της θλίψης κυλούσαν στα ξεραμένα εδάφη και ψιθύριζαν απ’ άκρη σ’ άκρη τις ιστορίες των μητέρων που ξεριζώθηκαν απ’ τα παιδιά τους, των πατέρων που έχασαν την αξιοπρέπειά τους, των παιδιών που στερήθηκαν την αθωότητά τους. Κάθε αδικία, κάθε ταπείνωση που επιβαλλόταν στους καταπιεσμένους, μαρτυρούσε την ανθεκτικότητα του ανθρώπινου πνεύματος και την ανυποχώρητη αποφασιστικότητα να σπάσουν οι αλυσίδες του.

Μέσα σ’ αυτό το σκοτάδι, ο ήλιος που έκρυβαν μέσα τους οι καταπιεσμένοι, έπρεπε να λάμψει ακόμα και στις πιο μικρές χαραμάδες. Απ’ την φλογερή ρητορική ηγετών όπως ο Nelson Mandela μέχρι την σιωπηλή πρόκληση αμέτρητων ανθρώπων, προέκυψε ένα κίνημα που τροφοδοτήθηκε από μια σθεναρή πίστη στην εγγενή ισότητα της ανθρωπότητας. Ένα κίνημα που μιλούσε όχι μόνο για την πολιτική απελευθέρωση, αλλά και για το θεμελιώδες δικαίωμα κάθε ατόμου στην αξιοπρέπεια, την ελευθερία και την δικαιοσύνη.

Σήμερα, καθώς ανασκαλεύουμε αυτό το αιματηρό παρελθόν του απαρτχάιντ, ας μην λησμονούμε την αντοχή εκείνων που αγωνίστηκαν έναντι στην αδικία, την δύναμη της ενότητας απέναντι στην διαίρεση και τον διχασμό και τη διαρκή πίστη ότι, στο τέλος, η ειρήνη θα θριαμβεύσει. Γιατί στην εύγλωττη ποίηση της αντίστασης, βρίσκουμε την αληθινή ουσία της ανθρωπότητας, ένα πνεύμα που αρνείται να αγαπήσει τις αλυσίδες της καταπίεσης και τις πετά, με μια υπόσχεση για ένα φωτεινότερο αύριο.

---

Το παρόν άρθρο διερευνά την επίπονη διαδικασία της αποαποικιοποίησης της Νοτίου Αφρικής και τον τρόπο με τον οποίον οι αυθαίρετες φυλακίσεις και η αστυνομική βία δημιούργησαν μια παγκόσμια κατακραυγή που επικεντρώθηκε στο πρόσωπο του Nelson Mandela, ενώ περιέβαλλε όλους αυτούς τους ανώνυμους που αντιστέκονταν για δεκαετίες και γενεές στην συστημική ρατσιστική καταπίεση. Συνδυάζοντας την κληρονομιά που άφησε στην ανθρωπότητα  ο Franz Fanon, αυτός ο Μαρτινικανός ψυχίατρος, και χωρίς υπερβολή, ποιητής της αντίστασης – ο ρόλος του οποίου στην αποαποικιοποίηση της βόρειας Αφρικής υπήρξε πολύ πιο σημαντικός – και την ζωή του Nelson Mandela, το άρθρο ανιχνεύει ορισμένα σημεία τομής και διαφοράς στην έννοια της «βίας» και της γκαντιανής «μη-βίας», στην έννοια της «αντίστασης» και της «επανάστασης».

Οι τρόποι αντίστασης στην κρατική βία ποικίλουν, και σήμερα, με τις αναδυόμενες ακροδεξιές τοποθετήσεις και τους πολέμους που υφίστανται πολιτισμοί με μια τάση στην καταπίεση, η φυσιογνωμία του Mandela και οι επιταγές του Fanon μοιάζουν πιο επίκαιρες από ποτέ.

 

 

ΠΡΑΞΗ ΠΡΩΤΗ: Εγκαθιδρύοντας το «Apart–hate»² και το «Baasskap»

Όπως υποδηλώνει ο τίτλος, η πρώτη πράξη της αποικιακής Νότιας Αφρικής, ανιχνεύεται στην εγκαθίδρυση της έννοιας του apartheid και της de facto λειτουργίας της από την κρατική διακυβέρνηση δεκαετιών που στιγμάτισαν για πάντα αφενός την ιστορία της Νοτίου Αφρικής και αφετέρου τις αφανείς ιστορίες δεκάδων χωρών ανά τον κόσμο που επιχείρησαν να αντισταθούν σε παρόμοιας φύσης πολιτικές πρακτικές. Δεν είναι τυχαίο ότι οι χώρες στις οποίες αναπτύχθηκε το φάσμα για να τεθούν σε δράση αυτές οι πρακτικές αποτελούν κατά κύριο και πρωτεύοντα λόγο χώρες της Αφρικής, της Ασίας και κατ’ εξαίρεση των ΗΠΑ. Το γεωγραφικό αυτό πλαίσιο περικλείει μέσα του την ολοκληρωτική και βίαιη εξέλιξη που έμελλε να ακολουθήσει η αποικιοκρατία: απ’ το λίκνο της, την αμερικανική κατάκτηση, τον 15^ο αιώνα, ως την εγκαθίδρυση των κυβερνήσεων-δορυφόρων, προς την μητρόπολη, που έδρασαν στην Ασία και στην Αφρική κατά την ίδια περίπου περίοδο. Είναι σημαντικό, σε αυτό το σημείο, να υπογραμμιστεί το τρίπτυχο που επέτρεψε στην αποικιοκρατία να απλώσει τα πλοκάμια της σε όλον σχεδόν τον κόσμο – ή για τους πιο μετριοπαθείς στα δύο τρίτα του – και αυτό δεν είναι άλλο από το σχήμα: Χριστιανισμός-Ευρωπαϊκά ιδεώδη-Βία. Ενώ οι έννοιες ξεχωριστά μπορούν να αναλυθούν, σίγουρα, με πολυποίκιλους τρόπους, εδώ επιχειρείται μια κατανόηση της αλληλόδρασής τους όταν επιχειρήθηκε να δράσουν ως αλληλοεπικαλυπτόμενοι πυλώνες για την σταθερότητα και επέκταση των μητροπολιτικών κέντρων.

Η πολιτική του apartheid όπως εφαρμόστηκε στην Νότια Αφρική, έχει καταβολές αιώνων κατάκτησης προτού το 1948 εδραιωθεί επίσημα από το Εθνικό Κόμμα.³ Η έννοια της ξεχωριστής ανάπτυξης των φυλών⁴ – συμπεριλαμβανομένης της λευκής φυλής – αποτελεί μια αποικιοκρατική ρητορική, η οποία εντοπίζεται αρκετά βαθιά στους αιώνες της αποίκησης. Αυτός ο τακτικισμός που εφαρμόστηκε σε πολλά υπό λευκή κυριαρχία κράτη, εδράζει την ουσία του στην έννοια του «ρατσισμού», ή διαφορετικά στον όρο που εννοιολογεί το φαινόμενο των φυλετικών και κοινωνικών διακρίσεων. Η φυλετική ιδέα, όπως αυτή τοποθετείται στα τέλη του 15^ου αιώνα, με την ληξιαρχική πράξη γέννησης της αποικιοκρατίας, ανέπτυξε την έννοια της «κατωτερότητας» των φυλών και των λαών στις αποικίες με την ταυτόχρονη «ανωτερότητα» της πνευματικής, ηθικής, πολιτισμικής και βιολογικής υπόστασης της λευκής φυλής.⁵ Ο ρατσισμός αναπτύσσεται εκεί που μπορούν να αναπαραχθούν οι έννοιες του ανήκειν και της ετερότητας, οι οποίες με την σειρά τους κατασκευάζουν νοητά συμβολικά σύνορα πάνω στα οποία η ταυτότητα κλονίζεται και οι διακρίσεις δείχνουν το αληθινό τους πρόσωπο. Πάνω σ’ αυτή τη συνοριακή γραμμή πάλλεται η επιστημική βία, η οποία, όπως επισημαίνει ο Fanon, είναι αυτή που κλονίζει το εγώ, που δημιουργεί τα νεφελώδη όρια μεταξύ εαυτού και «άλλου» και που διχάζει εκ θεμελίων μια ταυτοτική αναζήτηση που ποτέ δεν έχει διακριτά πλαίσια.⁶ Ο αποικιοκρατούμενος και ο κατακτητής του, τώρα ταυτοποιούνται με την διατήρηση της υπόστασης του άλλου. Ο άποικος πηγάζει την εξουσία και την ανωτερότητά του εκεί που ο αποικιοκρατούμενος χάνει τα εγγενώς ανθρώπινα στοιχεία του: αξιοπρέπεια, ταυτότητα, εθνική συνείδηση, συν-αίσθημα. Αυτό το σχεσιακό εκκρεμές κινείται μόνο όσο αυτή η αλληλόδραση διατηρείται σταθερή και τις περισσότερες περιπτώσεις χρειάζεται ορισμένα τεχνάσματα για να συνεχίσει να λειτουργεί. Στην αποικία, σε αντίθεση με μια μηχανή, οι νευρώνες που την συντηρούν είναι τα στερεότυπα, τα οποία λειτουργούν με τον ίδιο τρόπο που λειτουργούν τα γρανάζια μέσα σε μια μηχανή: για να λειτουργήσει σωστά πρέπει αυτά να κινούνται σταθερά και αυτόματα˙ αν για οποιονδήποτε λόγο κάποιο χαλάσει, τότε αντικαθίσταται. Με βάση φαινοτυπικά κριτήρια, στην αποσαφήνιση, των οποίων συνέδραμε και η ανθρωπολογία τον 19^ο αιώνα, οι Ευρωπαίοι ερμήνευαν και ταξινομούσαν τις φυλές που συναντούσαν όχι με όρους πολιτισμού, κοινωνίας και πλαισίου κοινωνικής δράσης, αλλά με όρους βιοφυλετικούς: χρώμα δέρματος, μέγεθος κρανίου, μετρήσεις μύτης, μετώπου, άκρων, γενετικών οργάνων.⁷ Αυτή η ρητορική εκφράστηκε με τον πιο βίαιο και απάνθρωπο τρόπο στη Shoah, την εβραϊκή καταστροφή απ’ τους Ναζί, ή διαφορετικά το «Ολοκαύτωμα».

Ο ρατσισμός, ο κύριος νευρώνας της αποικίας, λειτουργεί με τον ίδιο τρόπο που δρα πάνω στο ανθρώπινο συν-αίσθημα ο τρόμος. H Sarah Ahmed στην ανάλυσή της για την αποσαφήνιση του διεθνούς τρομοκράτη, υποστηρίζει ότι το «[λευκό υποκείμενο] παρουσιάζεται να απειλείται από φαντασιακές άλλες και άλλους, η εγγύτητα των οποίων απειλεί όχι μόνο να πάρει κάτι από το υποκείμενο, αλλά και να πάρει την θέση του υποκειμένου».⁸ Όταν εγκαθιδρυθεί ο λευκός άποικος σε έναν τόπο ξένο στην κουλτούρα και την αισθητηριακή εμβέλειά του, και αφού εδραιώσει εκεί τις πολιτικές που ισχύουν στην μητρόπολη με μια σκέψη που οδηγεί με μαθηματική ακρίβεια στην καταστροφή του, ο ίδιος για να προφυλαχτεί από την αποτυχία των ίδιων των νομοθετημάτων του, πλάθει έναν υπαίτιο, κάποιον που θα του καταλογιστεί όλη η αποτυχία του πολιτικού συστήματος. Αυτός ο «κάποιος» είναι πάντα το μαύρο υποκείμενο που στην αποικία διατηρείται σε μια εσώτερη καταπίεση με ταυτοτική κρίση, συναισθηματική ανεπάρκεια και θυμό. Ο άνθρωπος που αγαπά τις αλυσίδες του είναι το καταλληλότερο γρανάζι της αποικιοκρατικής μηχανής. Ο άνθρωπος που αμφισβητεί τις αλυσίδες του είναι αυτός που θα ταρακουνήσει πρώτος τα θεμέλια του πολιτικού συστήματος. Ο άποικος που δημιούργησε μια περίοδο σχετικής σταθερότητας για τον ίδιο, ενώ κρατούσε σε αδράνεια την πλειοψηφία του λαού του, τώρα αρχίζει να φοβάται, και αυτός ο φόβος γιγαντώνεται με περισσότερη καταπίεση.

Το apartheid αποτελεί μια τέτοια πολιτική, μια έκφραση του φόβου του αποίκου και, σίγουρα, τον ακρογωνιαίο λίθο που στο τέλος θα γκρεμίσει όλο το καθεστώς που το στηρίζει. Η ιστορία του, ωστόσο, ξεκινά τον 17^ο αιώνα, όταν οι Ολλανδοί εγκαταστάθηκαν για πρώτη φορά στο Ακρωτήριο και δημιούργησαν τα οχυρά τους. Οι κτηνοτροφικοί λαοί Khoikhoi και San, ενώ αντιστάθηκαν στην δημιουργία νέων φρουρίων που θα εμπόδιζε την πρόσβασή τους σε υγρότοπους και βοσκότοπους, υποδουλώθηκαν στους ξένους, οι οποίοι έδωσαν στον τόπο την πρώτη γεύση του διαχωρισμού.⁹ Αργότερα, το 1809 ψηφίστηκε ο Νόμος Caledon, ή όπως έμελλε να γίνει γνωστός «Κώδικας Hottentot», ο οποίος αναφερόταν υποτιμητικά στους λαούς των Khoikhoi και τερμάτιζε την παραδοσιακή κτηνοτροφική ζωή τους, περιορίζοντάς τους σε έναν σταθερό τόπο διαμονής,¹⁰ δεδομένου του στοιχείου της νομαδικότητας. Η αποικιοκρατία, ομολογουμένως, προτίμησε στις περισσότερες περιπτώσεις τον έμμεσο θάνατο παρά τον άμεσο, κατασταλτικό θάνατο. Πιο ψυχοφθόρος, πιο αργός, με μεγάλο κλονισμό στον κόσμο που βιώνει το άτομο, ο έμμεσος θάνατος επιτυγχάνεται μέσω του νόμου και του καθωσπρεπισμού. Οι άποικοι εισήγαγαν τα status quo της ευρωπαϊκής παράδοσης σε μέρη ήδη εύφορα σε κανόνες ηθικής και ευθύνες. Το apartheid αποτελεί ίσως αυτή την μετενσάρκωση, το οποίο χρησίμευσε ως η κατάλληλη βιτρίνα για την κρατική εγκαθίδρυση του φυλετικού και πολιτικού ρατσισμού. Ενώ η λέξη έχει πλέον ταυτιστεί με την ιστορία της Νότιας Αφρικής, η πρακτική και η φιλοσοφία του εδραιώθηκε και σε άλλες χώρες με πιο τρανό παράδειγμα τις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής, στις οποίες οι φυλετικές διακρίσεις – από τα δημόσια λιντσαρίσματα του 19^ου και 20^ου αιώνα ως τους διαχωρισμούς στην δημόσια ζωή (ξεχωριστές τουαλέτες, απαγόρευση εισόδου σε ορισμένα καταστήματα σε Αφροαμερικανούς και απαγόρευση εκλογικού δικαιώματος) – αντηχούν ακόμη και σήμερα μέσα από διαφορετικές ή αλλοιωμένες ρητορικές φυλετικού μίσους.

Ο Nelson Mandela στην αυτοβιογραφία του μεταφέρει τον λόγο του Milegqili: «Οι ικανότητες, η ευφυΐα, η υπόσχεση αυτών των ανδρών θα σπαταληθούν στην προσπάθειά τους να βγάλουν τα προς το ζην, κάνοντας τις πιο απλοϊκές και ανούσιες δουλειές προς όφελος του λευκού ανθρώπου».¹¹ Ο Mandela σε μια προσωπική πάλη, αναφέρει παρακάτω ότι ενώ άκουσε προσεκτικά αυτά τα λόγια απ’ τον σοφό ρήτορα της φυλής του, δεν συμφώνησε μαζί του νομίζοντας ότι χαλούσε την ωραιοποιημένη εικόνα που είχε για τον λευκό εκείνη την εποχή. Αλλά, «αργότερα, συνειδητοποίησα ότι ο αδαής άνθρωπος εκείνη την ημέρα δεν ήταν ο αρχηγός, αλλά εγώ ο ίδιος».¹² Όπως φαίνεται από αυτό το παράδειγμα, ο αποικιοκρατούμενος θέλοντας και μη συνηθίζει στην καταπίεσή του, ιδιαίτερα όταν έχει γεννηθεί δεσμώτης ενός καταπιεστικού καθεστώτος χωρίς να γνωρίζει τι μπορεί να προσφέρει η ελευθερία στο άτομο. Απλώς, μερικές φορές ο άνθρωπος χρειάζεται μια μικρή ώθηση για να ανακαλύψει την ελευθερία του – και φυσικά δεν γράφω γνωρίζοντας από που προέρχεται αυτή η ώθηση, αν είναι εγγενής ή επίκτητη (αυτό άλλωστε είναι μια φιλοσοφική συζήτηση, στην οποία δεν σκοπεύω να αναλωθώ εδώ) – και με έναν τρόπο, αργά ή γρήγορα, πάντοτε φτάνει σε αυτή την ανακάλυψη.

Το apartheid, λοιπόν, και το baasskap¹³ λειτουργούν στην αποικία σαν το ελιξίριο που επαγρυπνά τον αποικιοκρατούμενο και τον φτάνει στην συνειδητοποίηση των δικών του αρετών, δικαιωμάτων και ευθυνών. Και οι δύο λέξεις με αρνητικό πρόσημο, βγάζουν στον άνθρωπο τα πιο κτηνώδη ένστικτά του˙ και ο λευκός για την δική του ασφάλεια και έπαρση, χρησιμοποιεί κάθε μέσο για να τιθασεύσει και να κατευνάσει τα θυμωμένα πλήθη που ξύπνησαν και κατάλαβαν ότι ο άνθρωπος δεν γεννιέται στις αλυσίδες του, αλλά κάποιος με κάποιον τρόπο στον διάβα της ιστορίας του τις περνά στα χέρια και τον κρατά δέσμιο των έσχατων δεινών του.  Και κάπως έτσι, ξεκινά η διαδικασία της αποαποικιοποίησης, μια βίαιη διαδικασία «που έχει σκοπό ν’ αλλάξει την αρμονία του κόσμου» και που είναι «προφανώς, ένα πρόγραμμα απόλυτης δυσαρμονίας». «Δεν μπορεί να εμφανιστεί ως αποτέλεσμα μαγικών πρακτικών, ούτε κάποιου φυσικού κλονισμού ή μιας φιλικής συναντίληψης».¹⁴ Το μοναδικό μονοπάτι που οδηγεί στην ελευθερία είναι, επομένως, ο συλλογικός αγώνας, η εσωτερική αναζήτηση του εαυτού και μια μακρά διαδικασία συνειδητοποίησης του που ανήκω και ποια είναι η θέση μου στο μωσαϊκό του κόσμου.

 

 

ΠΡΑΞΗ ΔΕΥΤΕΡΗ: Ο Δικολαβισμός του Αφρικάνερ

Όλες αυτές οι συμπεριφορές, είναι συμπεριφορές αντανακλαστικού θανάτου όταν έρχονται αντιμέτωπες με τον κίνδυνο. Μια αυτοκτονική συμπεριφορά που αποδεικνύει στον άποικο ότι αυτοί οι άνθρωποι δεν είναι, εν πράγματι, έλλογα ανθρώπινα όντα. Ο καταπιεστής τώρα ξεκινά την διαδικασία, μια διαδικασία κυριαρχίας, εκμετάλλευσης και λεηλασίας. Και στην αντίπερα όχθη, το κουλουριασμένο, λεηλατημένο πλάσμα, ο αποικιοκρατούμενος, τροφοδοτεί όσο καλύτερα μπορεί αυτή τη διαδικασία που κινείται αδιάκοπα απ’ τις όχθες της αποικιακής επικράτειας ως τα παλάτια και τις αποβάθρες της μητέρας γης […]
Σ’ αυτή την παγωμένη ζώνη, η επιφάνεια της θάλασσας είναι ήρεμη, η φοινικιά λικνίζεται μπροστά στα σύννεφα, τα κύματα της θάλασσας χαϊδεύουν την αμμουδιά, οι πρώτες ύλες πάνε και έρχονται, δικαιώνοντας την παρουσία του άποικου, ενώ ο αποικιοκρατούμενος, σκυφτός, περισσότερο νεκρός παρά ζωντανός, διαιωνίζεται σ’ ένα όνειρο που μένει πάντα το ίδιο.¹⁵

 

Η ρητορική του apartheid τη δεκαετία του 1940 όταν αυτή πρωτοακούστηκε από τον Daniel Malan, τον πρόεδρο του Εθνικού Κόμματος και νικητή των εκλογών του 1948,¹⁶ δεν ήταν η de facto εξέλιξη που έλαβαν οι νομικές δίοδοί του. Σε μια πιο ρομαντική εκδοχή της εκμετάλλευσης και καταπίεσης, ο Malan θεωρούσε ότι η λύση βρισκόταν στους κλασικούς όρους του πατερναλισμού και της κηδεμονίας. Οι υποταγμένοι θα έπρεπε, σύμφωνα με αυτή τη ρητορική, να αναπτύξουν τα δικά τους ταλέντα και ικανότητες με τον τρόπο που ήθελαν, ξεχωριστά από την μειοψηφική κυριαρχία της λευκής φυλής στην χώρα. Μάλιστα, «θα μπορούσαν να ευτυχήσουν μόνο αν δημιουργούνταν οι ευκαιρίες που θα τους επέτρεπαν να αποκατασταθούν».¹⁷ Αυτή η οπτική εγείρει το ερώτημα: να αποκατασταθούν από τι;

Αν πρέπει να μιλήσουμε με όρους αποικισμού, τότε η ιστορία μας πρέπει να ξεκινήσει 3,5 εκατομμύρια χρόνια πριν, τότε που χρονολογείται το αρχαιότερο λείψανο ανθρωποειδούς (Australopithecus Africanus) και έπειτα για 100.000 χρόνια αποίκησης απ’ τον Homo Sapiens.¹⁸ Φυσικά, μια τέτοια προσέγγιση θα ρομαντικοποιούσε την σύγχρονη ιστορία της χώρας, η οποία θεωρείται έθνος τους τελευταίους δύο αιώνες. Ο λόγος που αναφέρω αυτή την μακραίωνη ιστορία είναι για να γίνει κατανοητός ο ημιμαθής ή αμαθής παραγωγικός λόγος των σύγχρονων αποικιοκρατών, οι οποίοι τραβάνε το νήμα της ιστορίας τη στιγμή που ο λευκός πάτησε πρώτος το πόδι του στη νοτιότερη χώρα της ηπείρου. Αυτή η ρητορική είναι γνωστή, άλλωστε: Η Αμερική γεννιέται για τον σύγχρονο κόσμο το 1492!

Η πρώιμη ανθρωπολογική έρευνα στην Νότια Αφρική, με αποκορύφωμα την εθνογραφική έρευνα του Radcliffe-Brown, ο οποίος παρά την προβληματική και διακαώς μελετημένη προσωπικότητά του, υπήρξε ένας από τους πρώιμους ανθρωπολόγους της Βρετανίας που εκδήλωσε την κριτική του απέναντι στην πρακτική του διαχωρισμού που σμιλευόταν στην Νότια Αφρική. Όμως, όπως κάθε Βρετανός, την περίοδο αυτή (1920 – 1930) ήταν ανεπιθύμητος, δεδομένης της εθνικιστικής έξαρσης των Αφρικάνερ (Ολλανδοί), οι οποίοι δεν αποδέχονταν την κριτική στο apartheid ούτε και κάποια προσπάθεια μελέτης των εντόπιων Bantu¹⁹ και άλλων αφρικανικών λαών από την σκοπιά του «ανθρώπου», εάν αυτή δεν περικλειόταν στην ιδέα της κατακόρυφης πολιτισμικής εξέλιξης. Αναφορικά με την ανθρωπολογία του πρώιμου 20^ου αιώνα στην Νότια Αφρική, ενώ βλέπουμε ότι δημιουργήθηκαν θεσμοί (ινστιτούτα) για την ακαδημαϊκή διεξοδική μελέτη των αφρικανικών λαών, δεν έγινε σχεδόν καμία προσπάθεια να αμφισβητηθεί η κυρίαρχη εξουσία που κυρίευε αυτούς τους λαούς.²⁰ Όπως σημειώνει ο Harold Macmillan, για τον πατέρα του W.M. Macmillan, ιστοριογράφο και κριτικό της αποικιοκρατίας: «ήταν επικριτικός στην τάση να απορρίπτεται ο «αποικιοκρατούμενος» και να αντιπαραβάλλεται πάντα με τις χειρότερες αστικές παραγκουπόλεις ως μια προ-αποικιακή Χρυσή Εποχή».²¹ Ή όπως αργότερα ο Fanon σημειώνει: «Ένας Νέγρος συμπεριφέρεται διαφορετικά με έναν λευκό άνδρα και διαφορετικά με έναν άλλον Νέγρο. Το γεγονός ότι αυτή η αυτοδιαίρεση είναι άμεσο αποτέλεσμα της αποικιοκρατικής υποδούλωσης είναι πέραν πάσης αμφιβολίας…Κανείς δεν θα μπορούσε να διανοηθεί να αμφισβητήσει ότι η μεγάλη αρτηρία της τροφοδοτείται απ’ την καρδιά εκείνων των διαφόρων θεωριών που προσπάθησαν να αποδείξουν ότι ο Νέγρος εντάσσεται σ’ ένα στάδιο καθυστερημένης εξέλιξης από πίθηκο σε άνθρωπο. Εδώ, υπάρχουν αντικειμενικές αποδείξεις που εκφράζουν την πραγματικότητα.»²² Άλλωστε κανένας δεν προτίθετο να τους δώσει όπλα. Αρκούσε να τους πείσει κάποιος ότι δουλεύοντας μερόνυχτα στα ορυχεία και τα εργοστάσια με αμοιβή μικρότερη από 1 δολάριο την ημέρα, θα συνείσφεραν στον τόπο τους˙ αρκούσε να τους εξηγήσει κάποιος – έστω και εσφαλμένα – ότι η πολιτισμική εξέλιξη είναι αναπόφευκτη και ότι ο διαχωρισμός είναι ευεργετικός για κάθε φυλή˙ και αρκούσε, επίσης, να τους εισάγουν σε ένα σύστημα ξενικό στην κουλτούρα τους, τονίζοντας ότι ο άκρατος καπιταλισμός, ο ατομικός ρόλος του ανθρώπου και όχι η συλλογικότητα είναι το μέλλον οικοδόμησης του έθνους. Έτσι, μπορούμε να κατανοήσουμε τον λόγο για τον οποίον μια τέτοια μειοψηφία μπόρεσε να ελέγξει τόσους ποικίλους πληθυσμούς χωρίς να εμπλακούν σε πολεμικές συρράξεις.

Όπως δημιουργήθηκε η κατάσταση μετά την Ένωση του 1910²³ και πριν το 1948, όταν εγκαθιδρύθηκε το apartheid ως το φερέφωνο της πολιτικής των Αφρικάνερ, τα σημάδια του διαχωρισμού ήταν αισθητά σε κάθε κοινωνική και πολιτική έκφανση της ζωής στη Νότια Αφρική. Οι φυλετικές διακρίσεις ήδη από την δεκαετία του 1910 είχαν έντονη παρουσία στο δικαστικό και πολιτικό φάσμα, οι οποίες όπως ήταν φυσικό, διατυπώθηκαν προς όφελος της ευρωπαϊκής μειοψηφίας έναντι της αφρικανικής πλειοψηφίας. Ορισμένες πολιτικές διαχωρισμού, όπως η απαγόρευση ταξιδιών από τόπο σε τόπο στην ενδοχώρα²⁴ ίσχυαν μέχρι και πολύ αργότερα. Ο Mandela το επιβεβαιώνει: «…Την δεκαετία του 1940 το ταξίδι για έναν Αφρικανό ήταν μια περίπλοκη διαδικασία. Όλοι οι Αφρικανοί άνω των δεκαέξι υποχρεούνταν να κουβαλούν πάνω τους «διαβατήριο ιθαγενών» που εκδιδόταν από το Τμήμα Ιθαγενών και έπρεπε να επιδεικνύουν το διαβατήριο σε κάθε λευκό αστυνομικό, δημόσιο υπάλληλο ή εργοδότη….Αργότερα, το διαβατήριο πήρε την μορφή βιβλιαρίου ή «βιβλίου αναφοράς»…που περιείχε λεπτομερείς πληροφορίες και έπρεπε να υπογράφεται από τον εργοδότη κάθε μήνα».²⁵ Ομοίως, το εργασιακό πλαίσιο που είχε δημιουργηθεί για τους αυτόχθονες, απέκλειε τους άνδρες Αφρικανούς που βρίσκονταν στην διαβατήρια ηλικιακή φάση τους, στερώντας τους κάθε δικαίωμα εργατικής εκπροσώπησης ή διαμεσολάβησης, όπως και το δικαίωμα να διαμαρτυρηθούν για τις άθλιες και απάνθρωπες συνθήκες στις οποίες εργάζονταν.²⁶

Παρά τις αντίξοες συνθήκες και τις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, τα οποία ακόμα θεσμικά δεν έχουν εισακουστεί ούτε στην Ευρώπη, ο πληθυσμός των πόλεων αυξήθηκε αισθητά ιδίως κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, ως απόρροια της πολεμικής συμμετοχής της χώρας στο πλευρό των Συμμάχων. Οι βιομηχανίες και τα ορυχεία δούλευαν αδιάλειπτα με το εργατικό δυναμικό – πλειοψηφικά Αφρικανοί εργάτες – να αυξάνεται και έτσι ξεκίνησε μια αναγκαστική αστικοποίηση που δεν μπορούσαν οι λευκοί να ελέγξουν. Παράγκες και πρόχειρες καλύβες στήθηκαν γύρω από τις πόλεις, επειδή απαγορευόταν στους Αφρικανούς να ταξιδεύουν και να εισέρχονται στις πόλεις χωρίς τα κατάλληλα έγγραφα. Η πόλη του Soweto δημιουργήθηκε κατ’ αυτόν τον τρόπο, καθώς 20.000 εργαζόμενοι εισήλθαν σ’ αυτή την περιοχή κοντά στο Johannesburg και έχτισαν τις παράγκες τους.²⁷

Αυτοί οι τακτικισμοί και η παράφρονων μανία για αναζήτηση και συσσώρευση χρυσού και πολύτιμων πόρων εις βάρος των αυτόχθονων στις αποικίες ώθησαν τον Fanon να γράψει: «Η Ευρώπη πλημμύρησε από τον χρυσό και τις πρώτες ύλες των αποικιοκρατούμενων χωρών: Λατινική Αμερική, Κίνα και Αφρική…Από όλες αυτές τις ηπείρους, υπό το βλέμμα των οποίων η Ευρώπη υψώνει σήμερα τον πύργο της χλιδής της, έρεαν επί αιώνες προς την ίδια την Ευρώπη διαμάντια και πετρέλαιο, μετάξι και βαμβάκι, ξύλο και εξωτερικά προϊόντα. Η Ευρώπη είναι κυριολεκτικά γέννημα του Τρίτου Κόσμου».²⁸

Όλες αυτές οι πρακτικές που πολλές φορές εκφράστηκαν με την μορφή περιστασιακών νόμων, τους οποίους ψήφιζε το νομοθετικό σώμα όποτε αξιολογούσε ότι η κατάσταση τους απαιτεί για την σταθερότητά του, καθιερώθηκαν επίσημα ως καταστατικά ή όπως έμειναν γνωστά ως το «Σύνταγμα του Apartheid».²⁹ Ωστόσο, τα χρόνια που ακολούθησαν το 1948, οι υπέρμαχοι του apartheid δεν κατάφεραν σχεδόν ποτέ να το καθορίσουν με τρόπο που να γίνει κατανοητό ως πολιτική ρύθμιση, και τον ρόλο της αποσαφήνισης ανέλαβαν οι πολέμιοι της ιδέας, όπως ο Naboth Mokgatle, ο κομμουνιστής λόγιος και συγγραφέας του An Autobiography of an Unknown South African, ο οποίος αναφέρει σε επιστολή που έγραψε στην Θεοσοφική Λέσχη:

Εκπλαγήκαμε και θορυβηθήκαμε όταν μάθαμε ότι έρχεστε στην Πραιτόρια για να ζητήσετε από την εθνικιστική κυβέρνηση να σας αποσαφηνίσει τι εννοεί με τον όρο Apartheid. Οι Εθνικιστές έχουν εξηγήσει με μεγάλη λεπτομέρεια τι ακριβώς εννοούν με τον όρο Apartheid, και δεν μπορούμε να κατανοήσουμε πώς μπορείτε να προσποιείστε και να αγνοείται την έννοια του Apartheid…Δράττουμε αυτή την ευκαιρία για να σας εξηγήσουμε τι πραγματικά σημαίνει Apartheid, αφού ισχυρίζεστε ότι αγνοείτε την έννοιά του. Apartheid σημαίνει ο απόλυτος διαχωρισμός του αφρικανικού λαού και όλων των μη Ευρωπαίων στη χώρα, μόνιμη άρνηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, διαρκής baasskap – κυρίαρχη φυλή – και κατωτερότητα για οτιδήποτε μη λευκό. Αυτό…είναι το νόημα του Apartheid.³⁰

Για να μπορέσει, λοιπόν, να λειτουργήσει το apartheid σύμφωνα με τα προτάγματα των ισχυρών που το υποστήριζαν, οι Αφρικάνερ έπρεπε να ταξινομήσουν τον πληθυσμό, ώστε ο εχθρός να μπορεί πλέον να διακριθεί προς όφελος της ομαλής εξέλιξης της αποικίας. Ο Νόμος περί Καταγραφής των Πληθυσμών αποτελεί τον κύριο άξονα του apartheid. Έτσι, ο πληθυσμός κατηγοριοποιήθηκε σε 1) λευκούς, 2) Έγχρωμους [Coloured]³¹ και 3) ιθαγενείς. Η κατηγοριοποίηση αυτή έκρυβε όχι μια καλά ενορχηστρωμένη και επιστημονική έρευνα, αλλά φυλετικές προκαταλήψεις και υποκειμενικές δεισιδαιμονίες, ιδίως για την τρίτη κατηγορία, τους ιθαγενείς, οι οποίοι σύμφωνα με το Υπουργείο Εσωτερικών που αναλάμβανε την ταξινόμηση, θεωρούνταν λιγότερο από ανθρώπινα όντα.³²

Ένας καταιγισμός νόμων εξαπλώθηκε σε όλη την χώρα, ο οποίος στόχευε κυρίως τους Bantu και τους Ινδούς, ή οποιονδήποτε άνθρωπο θεωρούσαν ότι έχει ασιατική καταγωγή. Όπως σημειώνει ο Mandela «Ο νόμος περί Ξεχωριστής Εκπροσώπησης των Ψηφοφόρων στέρησε εντέλει απ’ τους έγχρωμους την εκπροσώπησή τους στο Κοινοβούλιο. Ο νόμος περί Απαγόρευσης των Μικτών Γάμων θεσπίστηκε το 1949 και ακολούθησε με ταχεία διαδοχή ο νόμος περί Ανηθικότητας, καθιστώντας παράνομες τις σεξουαλικές σχέσεις μεταξύ των λευκών και των μη-λευκών. Ο νόμος περί Κατηγοριοποίησης του Πληθυσμού ταξινομούσε όλους τους Νοτιοαφρικάνους με βάση την φυλή, μετατρέποντας το χρώμα ως τον πιο σημαντικό κριτή των ατόμων. Ο Malan εισήγαγε τον Νόμο για τις Περιοχές Φυλετικών Ομάδων – τον οποίον περιέγραψε ως την ίδια την ουσία του απαρτχάιντ – απαιτώντας ξεχωριστές αστικές περιοχές για κάθε φυλετική ομάδα. Στο παρελθόν, οι λευκοί έπαιρναν την γη με την βία – τώρα, την εξασφάλιζαν με την νομοθεσία».³³ Ο Νόμος περί Κατηγοριοποίησης του Πληθυσμού έπληξε μεταξύ άλλων και τους Ινδούς, οι οποίοι πλέον δεν μπορούσαν να είναι κάτοχοι γης ή περιουσίας με την βούλα του νόμου, αν και αποτελεί εύλογη εικασία το αν και πριν την εγκαθίδρυση του νόμου μπορούσαν να κατέχουν γαιοκτησία.³⁴ Όπως σημειώνει η Landis (1961), ο Νόμος για τις Περιοχές Φυλετικών Ομάδων (Group Areas Act) αποτελεί την κορωνίδα του apartheid, μιας και αυτός ο νόμος βύθισε στο σκοτάδι ολόκληρο τον πληθυσμό της Αφρικής πλην της μειοψηφίας του λευκού πληθυσμού.

Όπως φαίνεται, η εκμετάλλευση μπορεί να αλλάξει το πρόσωπό της και αντί να εμφανιστεί ως ο θωρακισμένος νόμος του κράτους, να παρουσιαστεί ως μια ωραιοποιημένη και παραπλανητική ρητορική που έχει την δυνατότητα να μεθά τα πλήθη χωρίς να τα ωθεί στην συνειδητοποίηση της δεινής θέσης τους. Με τον ίδιο τρόπο λειτούργησε η εκμετάλλευση και η καταπίεση στην εκπαίδευση. Η εκπαιδευτική δραστηριότητα στηρίχθηκε σύμφωνα με τον Ngugi wa Thiongo: στην «πολιτισμική βόμβα του βρετανικού ιμπεριαλισμού, η οποία» όπως το βίωσε ο ίδιος «με εκπαίδευσε να περιφρονώ την δική μου κουλτούρα και να βλέπω τον κόσμο με τα μάτια του λευκού». Η λογική του διαχωρισμού δεν λείπει, ωστόσο, από την γλωσσική χρήση του apartheid «η εκπαίδευση δεν θα ήταν χρήσιμη για τους ίδιους τους μαύρους, αφού θεωρείται ότι η εκπαίδευσή τους στα ευρωπαϊκά ήθη θα υπονόμευε τις αφρικανικές πεποιθήσεις και παραδόσεις τους».³⁵

Ο Νόμος περί Εκπαίδευσης των Bantu – το εννοιολογικό πλαίσιο του apartheid – σύμφωνα με τον Mandela, «επεδίωκε να βάλει την σφραγίδα του apartheid πάνω στην αφρικανική παράδοση».³⁶ Ο Verwoerd, υπουργός παιδείας των Bantu, ανέφερε ότι η εκπαίδευση οφείλει να μορφώνει τους ανθρώπους βάσει των δυνατοτήτων και ικανοτήτων του. Στο πλαίσιο εγκαθίδρυσης των φυλετικών και πολιτικών διακρίσεων στην χώρα, οι λεγόμενοι Bantu ή Αφροαμερικανοί αυτόχθονες, δεν είχαν ευκαιρίες να ανέλθουν ή να μορφωθούν στην τριτοβάθμια εκπαίδευση και κατ’ ακολουθία παγιδεύονταν και αναλώνονταν με εργασίες απατηλές για το ανθρώπινο πνεύμα σε μεγάλες εταιρίες, βιομηχανίες, ορυχεία και εργοστάσια: «…οι Αφρικανοί δεν έχουν και δεν θα είχαν ποτέ ευκαιρίες, επομένως, γιατί να τους εκπαιδεύσουμε;».³⁷

Όπως διαφαίνεται, νομίζω ρητά, από τους παραπάνω νόμους του κράτους, το apartheid και οι άνθρωποι που έθεσαν σε λειτουργία τα γρανάζια του σε όλη την χώρα, βύθισε ένα έθνος σε έναν σκοταδισμό που μόνο με την επίπονη διαδικασία της αποαποικιοποίησης μπορούσε να ξαναβρεί ή να ανακαλύψει εκ νέου το φως του. Η επόμενη ενότητα είναι αφιερωμένη σ’ αυτή ακριβώς την πίστη, βαθιά ανθρώπινη και διόλου θρησκευτική. Ο συλλογικός αγώνας των Νοτιοαφρικάνων σημάδεψε για πάντα με ανεξίτηλο τρόπο την ανθρώπινη ιστορία και κατέδειξε ότι η ελευθερία είναι ζητούμενο, ένα ιδανικό, και όχι κάτι δεδομένο για ορισμένους λαούς.

 

 

ΠΡΑΞΗ ΤΡΙΤΗ: Από την Εξάλειψη των Μαύρων Κηλίδων στη Δίκη της Προδοσίας

Η πόλη του αποικιοκρατούμενου είναι μια πόλη πεινασμένη. Πεινασμένη για ψωμί, για κρέας, για παπούτσια, για κάρβουνο, για φως. Η πόλη του αποικιοκρατούμενου είναι ένα χωριό σκυμμένο. Μια πόλη γονατισμένη…Μια πόλη που κείτεται καταγής. Είναι μια πόλη Νέγρων, μια πόλη μιαρών Αράβων. Το βλέμμα που ρίχνει ο αποικιοκρατούμενος στην πόλη του αποίκου, είναι ένα βλέμμα πόθου.³⁸

Και κάπως έτσι, μέσα σ’ αυτή την πολιτική και κοινωνική δίνη, άρχισαν να ανθίζουν οι πρώτοι σπόροι της αντίστασης. Είναι δύσκολο να καθοριστεί μία χρονική στιγμή ή ένα μεμονωμένο γεγονός που θα μπορούσε να θεωρηθεί ως η αρχή του τέλους˙ προτιμότερο θα ήταν να αναλυθούν ορισμένα γεγονότα με μικρή χρονική διαφορά που σίγουρα συντέλεσαν σε μια επαγρύπνηση και τέλος οδήγησαν στο να ανοίξουν διάπλατα οι πόρτες της διαπραγμάτευσης. Ένα από αυτά τα γεγονότα είναι η απομάκρυνση του αφρικανικού πληθυσμού από την πόλη Sophiatown. Η Sophiatown που γειτνιάζει με το Johannesburg, αποτελούσε μια περιοχή με μια πληθώρα πολιτισμών, όπως και πολλές άλλες (Martindale, Newclare κ.α.). Όπως συνέβη και σε άλλες περιοχές, η Sophiatown περιβαλλόταν από τις παραγκουπόλεις, μικρές φτωχικές και πρόχειρες κατοικίες έξω από την πόλη, που σχημάτιζαν κατά τρόπον τινά τα σύνορά της, και κατοικούνταν κατά κύριο λόγο από Αφρικανούς εργάτες. Το 1953, η εθνικιστική κυβέρνηση αγόρασε ένα μεγάλο κομμάτι γης, το λεγόμενο Meadowlands, 13 μίλια μακριά από την πόλη.³⁹ Με το πρόσχημα των εκκαθαρίσεων των παραγκουπόλεων για λόγους δημόσιας υγειονομικής αποκατάστασης, οι Αφρικάνερ διέταξαν τον διωγμό 60.000 Αφρικανών από την περιοχή.⁴⁰ Στην πραγματικότητα, αυτό που υπέθαλπε αυτή την πράξη ήταν η ολοένα και αυξανόμενη προσπάθεια των λευκών να δημιουργήσουν ανόθευτες και καθαρές πόλεις: πόλεις λευκών. Άλλωστε, σε αυτές τις περιοχές «οι Αφρικανοί ήταν απλώς προσωρινοί κάτοικοι».⁴¹ Αυτοί οι προσωρινοί κάτοικοι άγγιξαν, σύμφωνα με εκτιμήσεις, τους 3,5 εκατομμύρια ανθρώπους που αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τις εστίες και τους τόπους τους.⁴²

Η πόλη του αποίκου, όπως μας υπενθυμίζει ο Fanon στο Περί Βίας, είναι «μια πόλη σκληρή, από πέτρα κ’ ατσάλι. Είναι μια πόλη φωταγωγημένη, ασφαλτοστρωμένη…Τα πόδια του αποίκου δεν φαίνονται ποτέ. Τα πόδια του προστατεύονται απ’ τα παπούτσια. Και οι δρόμοι της πόλης του είναι καθαροί, ομαλοί, χωρίς τρύπες, χωρίς πέτρες».⁴³ Ο άποικος πρέπει να προστατέψει, εκτός απ’ τα πόδια του, και την πλαστογραφημένη του υπόσταση. Έτσι, αυτές οι πληθυσμιακές εκκαθαρίσεις λειτούργησαν για να εγκαθιδρυθούν οι επίσημες διαφορές. Αυτή η αντίστιξη, αυτό το δίπολο, λαξεύει όλη την ύπαρξη της αποικίας. Διότι, μπορεί απ’ την μια να υπάρχει αυτή η καθαρή πόλη, αλλά απ’ την άλλη, «η πόλη του αποικιοκρατούμενου, η ακατέργαστη πόλη, το χωριό του Νέγρου…είναι ένας τόπος κακόφημος που σ’ αυτόν κατοικούν κακόφημοι άνθρωποι. Γεννιούνται εκεί, πεθαίνουν εκεί. Δεν έχει σημασία που και πώς. Είναι ένας κόσμος χωρίς αποστάσεις, οι άνθρωποι είναι ο ένας πάνω στον άλλον…Ο αποικιοκρατούμενος άνθρωπος είναι ένας ζηλόφθονος άνθρωπος. Και ο άποικος το γνωρίζει καλά αυτό».⁴⁴

Ενόψει της ξεχωριστής ανάπτυξης των φυλών στην Νότια Αφρική, η πρακτική αυτή ονομάστηκε απ’ την κυβέρνηση «εξάλειψη των μαύρων κηλίδων».⁴⁵ Αυτά τα homelands, τα οποία με μια ελεύθερη μετάφραση μπορούν να ονομαστούν ως «εθνικές εστίες ή πατρίδες»,⁴⁶ έμελλαν να μείνουν γνωστά ως Bantustans, τα οποία χρησίμευσαν για να διαχωριστούν οι επιμέρους εθνοτικές ομάδες των μαύρων Νοτιοαφρικάνων προς όφελος της διατήρησης του φυλετικού διαχωρισμού.

 

Το Αφρικανικό Εθνικό Κογκρέσο και η Χάρτα της Ελευθερίας

Για αρκετά χρόνια, όλη η δυσαρεστημένη μάζα στην Νότια Αφρική ήταν διασπώμενη σε διάφορες οργανώσεις, οι οποίες τις περισσότερες φορές είχαν τοπικιστικό και φυλετικό χαρακτήρα. Για παράδειγμα, το Ινδικό Κογκρέσο του Νατάλ που σχηματίστηκε το 1894 ή η Αφρικανική Λαϊκή Οργάνωση (APO) που σχηματίστηκε αργότερα το 1906.⁴⁷ Το Αφρικανικό Εθνικό Κογκρέσο (ANC) που δημιουργήθηκε το 1912 αποτέλεσε ίσως το σημαντικότερο κίνημα που δημιουργήθηκε στην Νότια Αφρική, μαζί με μια εξτρεμιστική εκδήλωση του Παναφρικανικού Κογκρέσου (PAC), το οποίο δημιουργήθηκε αφού αποσχίστηκαν ορισμένα μέλη απ’ το ANC για λόγους διαφωνίας που θα δούμε παρακάτω. Ο αγώνας του ANC επικεντρώθηκε γύρω από τις πολιτικές αδικίες και τα κοινωνικοπολιτικά αιτήματα των υποτελών του πληθυσμού που υπέφεραν τις επιπτώσεις του apartheid. Ενώ η συμβολή των υπόλοιπων κινημάτων υπήρξε σημαντική αν αναλογιστούμε την φίμωση και καταπίεση που εγκαθίδρυσε το Εθνικό Κόμμα όλα αυτά τα χρόνια, το ANC ήταν αυτό που κατάφερε να συσπειρώσει τόσες διαφορετικές απόψεις, τόσες διαφορετικές προσδοκίες και ελπίδες μέσα από ένα κοινό όραμα: την ελευθερία. Είναι σημαντικό να υπογραμμιστεί εδώ ότι το ANC, ενώ δημιούργησε ένα ένοπλο σώμα το Umkhonto we Sizwe (Το Δόρυ του Έθνους), η πίστη του στην μη-βία και την παθητική αντίσταση καθώς και η ειρηνευτική και δημοκρατική ρητορική του ήταν το κλειδί για την επιτυχία στις εκλογές του 1994.

Ένα πρώιμο γεγονός που έγινε το 1946, σε μια τεράστια απεργία που προέβησαν οι ανθρακωρύχοι του Reef με συμμετοχή 70.000 άτομα, το ANC, στάθηκε στο πλάι τους ως ο διαμεσολαβητής που θα εξέφραζε τα παράπονα και αιτήματά τους. Το αποτέλεσμα; Οι ηγέτες συνελήφθησαν και δώδεκα ανθρακωρύχοι έχασαν την ζωή τους από αστυνομικά πυρά.⁴⁸ Λίγο αργότερα, την ίδια χρονιά, με την καθιέρωση του Νόμου περί Γκετοποίησης,⁴⁹ το Ινδικό Κογκρέσο του Νατάλ ξεκίνησε μια συντονισμένη, διετή εκστρατεία παθητικής αντίστασης, στα χνάρια που άφησε ο Ghandi, ως αντίδραση στους ρατσιστικούς νόμους που περιόριζαν την ελευθερία μετακίνησης των ανθρώπων ινδικής καταγωγής και των έγχρωμων Νοτιοαφρικάνων. Δύο χιλιάδες εθελοντές οδηγήθηκαν στην φυλακή, ενώ ο Dr. Dadoo και ο Naicker, δύο εκ των ηγετών της εκστρατείας, φυλακίστηκαν και καταδικάστηκαν σε έξι μήνες καταναγκαστικής εργασίας.⁵⁰

Όπως φαίνεται από αυτά τα παραδείγματα, η αδικία δεν στόχευε σε μία μόνο κοινότητα, δεν ήταν προσωποποιημένη ή επιλεκτική. Οι ρατσιστικοί νόμοι του apartheid στόχευαν κάθε άνθρωπο που η λευκή μειονότητα κατονόμαζε και καταλόγιζε ως «υπάνθρωπους», και σε αυτή ακριβώς την συλλογική δυσαρέσκεια στοιχημάτισε το ANC, σε αντίθεση με κάποια κοντόφθαλμα και εξτρεμιστικά σχέδια άλλων οργανώσεων, όπως το PAC ή το Ινδικό Κογκρέσο. Λίγα χρόνια αργότερα, στις αρχές της δεκαετίας του 1950, το ANC με επικεφαλής τον Νομπελίστα Ειρήνης Albert Luthuli αποφάσισε να συσπειρώσει και να αγκαλιάσει με ένα κοινό έγγραφο όλες τις κοινότητες που στην Νότια Αφρική διαχωρίζονταν η μία από την άλλη βάσει των ρατσιστικών κριτηρίων και των βαθιά ριζωμένων προκαταλήψεων των λευκών. Η διαφορά με το αίσθημα ενότητας ήταν ότι αυτή η πράξη προσκαλούσε και τους λευκούς. Με μια συνέργεια του ANC, της Οργάνωσης Έγχρωμων της Νότιας Αφρικής και του Κογκρέσου των Δημοκρατικών καθώς και το Κογκρέσο του Λαού, άρχισε να ψελλίζεται η δημιουργία μιας Χάρτας στην οποία θα διακήρυτταν τα αιτήματα, τις ευθύνες και τις προσδοκίες μιας δημοκρατικής και ειρηνικής νέας χώρας.⁵¹ Η Χάρτα της Ελευθερίας υιοθετήθηκε επίσημα το 1955 στο Soweto και μέσα του περικλείει, όπως το κάνουν και άλλα διάσημα και σημαντικά για τα ανθρώπινα δικαιώματα έγγραφα (Διακήρυξη Αμερικανικής Ανεξαρτησίας, Γαλλική Διακήρυξη των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και το Κομμουνιστικό Μανιφέστο), μια εξύμνηση στην δημοκρατία και την ελευθερία, αγκαλιάζει όλους τους ανθρώπους που ασπάζονται και συμμερίζονται ένα κοινό όραμα για έναν πιο εναρμονισμένο κόσμο και κατά τρόπον τινά λειτουργεί ως ο οδηγός για τον απελευθερωτικό αγώνα που λύτρωσε την Νότια Αφρική από τα δεσμά του apartheid.

Μέρος του προοιμίου αναφέρει:

Εμείς, ο λαός της Νοτίου Αφρικής, διακηρύσσουμε ώστε να το μάθει η χώρα μας και όλος ο κόσμος:
Ότι η Νότιος Αφρική ανήκει σε όλους τους κατοίκους της, μαύρους και λευκούς, και ότι καμία κυβέρνηση δεν μπορεί να διεκδικεί δικαιωματικά την εξουσία αν δεν βασίζεται στην βούληση του λαού.
Ότι η χώρα μας δεν θα είναι ποτέ ευημερούσα ή ελεύθερη μέχρις ότου όλοι οι άνθρωποί μας ζήσουν αδελφικά απολαμβάνοντας ίσα δικαιώματα και ευκαιρίες.
Ότι μόνο ένα δημοκρατικό κράτος βασισμένο στην θέληση του λαού, μπορεί να εξασφαλίσει σε όλους το εκ γενετής δικαίωμά του χωρίς διάκριση χρώματος, φυλής, φύλου ή πεποιθήσεων.
Και ως εκ τούτου, εμείς, ο λαός της Νοτίου Αφρικής, μαύροι και λευκοί, μαζί – ίσοι, συμπατριώτες και αδέλφια – υιοθετούμε αυτή την ΧΑΡΤΑ ΤΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ. Και δεσμευόμαστε να αγωνιστούμε μαζί, μη φείδοντας τίποτε απ’ την δύναμη και το θάρρος μας, μέχρι να κερδηθούν οι δημοκρατικές αλλαγές που προβλέπονται στην παρούσα χάρτα.⁵²

Όπως αναφέρεται στο κείμενο των Ηνωμένων Εθνών, έναν χρόνο αργότερα οι 156 ηγέτες αυτών των οργανώσεων συνελήφθησαν και κατηγορήθηκαν για «προδοσία».⁵³ Ως απόρροια αυτής της πράξης, ξεκίνησε η γνωστή Δίκη της Προδοσίας, στην οποία οι κατηγορίες οδήγησαν στον αποκλεισμό και την απαγόρευση των οργανώσεων, συμπεριλαμβανομένου του ANC, δεδομένης της απαγόρευσης των ηγετών τους.⁵⁴ Από τους 156 κατηγορούμενους ηγέτες οι 105 ήταν Αφρικανοί, οι 44 ήταν λευκοί και Ινδοί και 7 ή 8 ήταν έγχρωμοι, ενώ ανάμεσά τους υπήρχαν και κομμουνιστές.⁵⁵ Η κατηγορία της έσχατης προδοσίας στην Νότια Αφρική είχε ασαφή όρια και πριν την πολυδιαφημιζόμενη δίκη. Το σίγουρο είναι ότι η τιμωρία είναι θάνατος. Η κατηγορούσα αρχή επικεντρώθηκε στην Χάρτα της Ελευθερίας, η οποία σύμφωνα με τα υπεράσπισή τους «ήταν προδοτική και εγκληματική». Για να στηρίξει το επιχείρημα αυτό, η πολιτεία συγκέντρωσε 12.000 έγγραφα, συμπεριλαμβανομένων φυλλαδίων, βιβλίων, σημειωματάριων, ακόμα και δύο αφίσες απ’ το Κογκρέσο του Λαού που έγραφαν: «ΣΟΥΠΑ ΜΕ ΚΡΕΑΣ» και «ΣΟΥΠΑ ΧΩΡΙΣ ΚΡΕΑΣ», όπως ειρωνικά αναφέρει ο Mandela.⁵⁶ Μεταξύ αυτών των «αποδείξεων» ήταν και ένα άρθρο που είχε γράψει ο Mandela, και τιτλοφορούταν ως «No Easy Walk to Freedom» (Τεκμήριο Α.309), στο οποίο αναφερόταν για το γεγονός ότι οι εργάτες, οι αρχηγοί, οι δάσκαλοι, οι γιατροί και οι δικηγόροι έχασαν την δουλειά τους και εγκατέλειψαν τις εστίες τους στα πλαίσια της εκδίωξης και της δυσανασχέτησης απ’ το σύστημα. Το τεκμήριο αυτό χρησιμοποιήθηκε απ’ την πολιτεία για να δηλώσει την επικίνδυνη ευστροφία με την οποία ο Mandela μπορούσε να παρακινήσει και να «παραπλανήσει» τα πλήθη, δεδομένης της ηγετικής θέσης του στο ANC.⁵⁷

Η Δίκη της Προδοσίας μπορεί να θεωρηθεί ως στημένη δίκη, δεδομένης της πρόχειρης και βεβιασμένης διεξαγωγής της έρευνας από πλευράς των αστυνομικών. Ωστόσο, το 1961 οι 156 ηγέτες των διαφόρων φυλών και οργανώσεων αθωώθηκαν στο δικαστήριο. Ο Oliver Tambo,⁵⁸ ηγετικό μέλος του ANC και ο στενότερος φίλος του Mandela, εξορίστηκε απ’ την χώρα και φυγαδεύτηκε στο εξωτερικό, κυρίως σε ανεξάρτητες αφρικανικές χώρες, προετοιμάζοντας το έδαφος για τον αγώνα. Αυτή η νίκη όμως, είναι μονάχα πρόσκαιρη, διότι ο αληθινός αγώνας επρόκειτο τώρα να δείξει το πιο σκληρό του πρόσωπο.

 

 

ΠΡΑΞΗ ΤΕΤΑΡΤΗ: Από την Δίκη της Rivonia στην Πολυπόθητη Απελευθέρωση

ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΔΙΚΗ – Ο ΑΓΩΝΑΣ ΜΟΛΙΣ ΤΩΡΑ ΑΡΧΙΖΕΙ!
Η Δίκη της Rivonia τελείωσε – αλλά η Παγκόσμια Εκστρατεία για την Απελευθέρωση των Νοτιοαφρικάνων πολιτικών κρατουμένων μόλις τώρα αρχίζει!
«Η έκβαση της Δίκης της Rivonia αποτελεί θρίαμβο και πρόκληση. Αποτελεί θρίαμβο επειδή η κυβέρνηση της Νότιας Αφρικής παρεμποδίστηκε να ικανοποιήσει αυτό που επιθυμούσε – τις θανατικές καταδίκες εναντίον μερικών απ’ τους σημαντικότερους ηγέτες του απελευθερωτικού κινήματος της Νότιας Αφρικής» […]
«ΔΕΝ ΘΑ ΦΙΜΩΣΕΤΕ ΤΙΣ ΦΩΝΕΣ ΤΟΥΣ»⁵⁹

ΜΑΘΗΤΙΚΗ ΔΙΑΔΗΛΩΣΗ, 28 Φεβρουαρίου,
ΕΛΕΥΘΕΡΩΣΤΕ ΤΟΥΣ ΠΟΛΙΤΙΚΟΥΣ ΚΡΑΤΟΥΜΕΝΟΥΣ!
Οι Φοιτητές του Λονδίνου θα διαδηλώσουν με πυρσούς προς την πλατεία Leicester, θα προχωρήσουν στο Central Hall ατομικά καθώς συνεδριάζει το κοινοβούλιο. Θα συγκεντρωθούν έξω από το Central Hall και θα συμμετάσχουν στην συνάντηση που διοργανώνει η ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ ΤΩΝ ΝΟΤΙΟΑΦΡΙΚΑΝΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΡΑΤΟΥΜΕΝΩΝ.⁶⁰

 

Ο Fanon αναφερόμενος στο apartheid, γράφει:

Και μέσα σε όλη αυτή τη δίνη, ο αποικιοκρατούμενος, διπλά γονατισμένος, περισσότερο νεκρός παρά ζωντανός, ζει διακαώς μέσα σε ένα αέναο όνειρο. Ο αποικιοκρατούμενος είναι γονατισμένος στην γωνιά του. Το apartheid είναι απλώς μια μορφή διαίρεσης του αποικιακού κόσμου. Το πρώτο πράγμα που μαθαίνει ο αποικιοκρατούμενος είναι να παραμένει στην θέση του, δίχως να ξεπερνά τα όρια. Αυτό είναι ο λόγος που τα όνειρα του αποικιοκρατούμενου είναι πάντα μια μυϊκή ευρωστία…Η αναλγησία στην οποία έχει καταδικαστεί ο αποικιοκρατούμενος μπορεί να αμφισβητηθεί μόνο και εφόσον ο αποικιοκρατούμενος βάλει ένα τέλος στην ιστορία της αποικιοκρατίας – την ιστορία της λεηλασίας – και να  λαξεύσει την ιστορία του έθνους. Την ιστορία της αποαποικιοποίησης.⁶¹

Η Νότια Αφρική, μετά την Δίκη της Προδοσίας, είναι μια άλλη Νότια Αφρική. Μπορεί να μην φαινόταν το τέλος στον ορίζοντα πολλών απ’ τους αγανακτισμένους και καταπιεσμένους, αλλά σίγουρα διέκριναν μια σπίθα αντίστασης, μια μικροσκοπική κίνηση που ψιθύριζε την λέξη από «Ε».

Την περίοδο μετά την Δίκη της Προδοσίας, ο Nelson Mandela, ανέλαβε το επικίνδυνο εγχείρημα να διαδώσει σε πολλές αφρικανικές χώρες το μήνυμα ότι η Νότια Αφρική προκειμένου να ορθοποδήσει και να ανεξαρτητοποιηθεί χρειαζόταν βοήθεια. Λόγω των υπόγειων δραστηριοτήτων του εντός της χώρας, είχε εκδοθεί ένταλμα σύλληψης για το πρόσωπό του και κυκλοφόρησε σε όλη την χώρα. Σε μια επιστολή που έγραψε σε όλες τις νοτιοαφρικανικές εφημερίδες, διαβάζουμε:

Με ενημέρωσαν ότι έχει εκδοθεί ένταλμα σύλληψης για εμένα και ότι η αστυνομία με αναζητά. Το Εθνικό Συμβούλιο Δράσης έχει εξετάσει εξ ολοκλήρου και με σοβαρότητα το ζήτημα αυτό…και με συμβούλευσαν να μην παραδοθώ. Αποδέχτηκα αυτή την συμβουλή και δεν θα παραδοθώ σε μια κυβέρνηση που δεν αναγνωρίζω. Κάθε σοβαρός πολιτικός θα συνειδητοποιούσε ότι υπό τις σημερινές συνθήκες που επικρατούν στην χώρα, το να επιδιώκω έναν ευτελή μαρτυρικό θάνατο παραδίδοντας τον εαυτό μου στην αστυνομία είναι αφελές και εγκληματικό…
Επέλεξα αυτή την πορεία, η οποία είναι πιο δύσκολη και συνεπάγεται μεγαλύτερο κίνδυνο και δυσμένειες απ’ το να κάθομαι στην φυλακή…Θα πολεμήσω την κυβέρνηση πλάι-πλάι μαζί σας, σπιθαμή προς σπιθαμή, μίλι προς μίλι μέχρι να κερδηθεί η νίκη. Εσείς τι θα κάνετε; Θα έρθετε μαζί μας ή θα συνεργαστείτε με την κυβέρνηση στις προσπάθειές της να καταστείλει τις διεκδικήσεις και τις προσδοκίες του λαού σας; Θα παραμείνετε σιωπηλοί και ουδέτεροι σε ένα ζήτημα ζωής και θανάτου για τον λαό μου, για τον λαό μας; Από την πλευρά μου έχω κάνει την επιλογή μου. Δεν θα εγκαταλείψω την Νότιο Αφρική, ούτε θα παραδοθώ. Μόνο μέσα από τις κακουχίες, τις θυσίες και την μαχητική δράση μπορεί να εξασφαλιστεί η ελευθερία. Ο αγώνας είναι η ζωή μου. Θα συνεχίσω να αγωνίζομαι για την ελευθερία μέχρι το τέλος των ημερών μου.⁶²

Για να επιτευχθούν οι δραστηριότητες του ANC, της Umkhonto we Sizwe και του Κομμουνιστικού Κόμματος, έπρεπε να βρεθεί μια μυστική τοποθεσία, στην οποία οι ηγέτες θα ανέπτυσσαν και θα μελετούσαν τις μελλοντικές κινήσεις τους ανενόχλητοι απ’ την αστυνομία. Αυτή η τοποθεσία ήταν το Liliesleaf, μια αγροτική κατοικία κοντά στην Rivonia, σε ένα «βουκολικό προάστιο» του Johannesburg.⁶³ Μετά από μια επιδρομή, ο Walter Sisulu, ο Bob Hepple, ο Mbeki και ο Kathrada, ηγετικά μέλη του ANC και του Κομμουνιστικού Κόμματος συνελήφθησαν από μια αιφνιδιαστική επιδρομή της αστυνομίας, η οποία κατόπιν βασανιστηρίων κατάφεραν να αποσπάσουν την τοποθεσία του μυστικού καταφυγίου από έναν άλλον παράγοντα του ANC.

Ο Mandela, όπως προαναφέρθηκε, εκείνη την περίοδο μόλις είχε επιστρέψει απ’ τα μυστικά ταξίδια που έκανε στην Αφρική, ζητώντας βοήθεια από τους νεοδιορισμένους Αφρικανούς ηγέτες των απελευθερωμένων κρατών. Του δόθηκε ένα προσωνύμιο την περίοδο που δραστηριοποιούνταν υπογείως: «Η Μαύρη Αναγαλλίς», το οποίο σύμφωνα με τον ίδιο, βασίζεται στον μύθο του Scarlet Pimpernel, ο οποίος είχε καταφέρει με επιτυχία να διαφύγει την σύλληψη κατά την διάρκεια της Γαλλικής Επανάστασης.⁶⁴

Όταν επέστρεψε, και ενώ οδηγούσε καμουφλαρισμένος, οι αστυνόμοι τον κατάλαβαν, και τον συνέλαβαν. Αυτό που έμελλε να ακολουθήσει είναι μια από τις πιο διάσημες και σημαίνουσες δίκες που θα στιγμάτιζαν για πάντα τον κόσμο, και αυτόν που πιστεύει στην ελευθερία και αυτόν που την υποτιμά. Η Δίκη της Rivonia είναι σημαντική καθότι ο Mandela (Κατηγορούμενος υπ’ αριθμόν 1) και οι υπόλοιποι κατηγορούμενοι αποφάσισαν να μην εκπροσωπηθούν από δικηγόρο, αλλά να στηρίξουν την επιχειρηματολογία τους μόνοι τους. Φυσικά, αυτό με μια πρώτη ματιά φαίνεται παράτολμο, μιας και η κατηγορία που αντιμετώπιζαν ήταν η εσχάτη όλων των ποινών.

Σε μια από τις ομιλίες του στο δικαστήριο, ο Mandela είπε:

Η έλλειψη ανθρώπινης αξιοπρέπειας που βιώνουν οι Αφρικανοί είναι το άμεσο αποτέλεσμα της πολιτικής της λευκής υπεροχής. Η υπεροχή των λευκών συνεπάγεται την κατωτερότητα των μαύρων. Η νομοθεσία αποσκοπεί στην διατήρηση της λευκής υπεροχής και εδραιώνει αυτή την αντίληψη. Οι κατώτερες εργασίες στην Νότιο Αφρική εκτελούνται πάντοτε απ’ τους Αφρικανούς…
Κατά την διάρκεια της ζωής μου αφιέρωσα τον εαυτό μου σε αυτόν τον αγώνα του αφρικανικού λαού. Έχω πολεμήσει ενάντια στην λευκή κυριαρχία, όπως έχω πολεμήσει ενάντια στην μαύρη κυριαρχία. Έχω αγαπήσει το ιδεώδες μιας δημοκρατικής και ελεύθερης κοινωνίας, στην οποία όλα τα άτομα ζουν μαζί σε αρμονία και με ίσες ευκαιρίες. Είναι ένα ιδεώδες για το οποίο ελπίζω να ζήσω, ώστε να το πετύχω. Αν χρειαστεί, όμως, είναι ένα ιδεώδες για το οποίο είμαι έτοιμος να πεθάνω.

Η πολιτεία είχε κάθε πρόσχημα για να καταδικάσει τους «ενόχους» στον θάνατο. Ο δικαστής De Wet, όμως, με μια διορατικότητα που ορισμένοι κοντόφθαλμοι του συναφιού του αρνήθηκαν να δουν, αποφάσισε την ισόβια κάθειρξη.

Μπορούμε να αναλογιστούμε για μια στιγμή έντεκα ανθρώπους που βλέπουν ολοζώντανα τον θάνατό τους να επίκεινται, και παρόλη την καταδικαστική αγωνία τους, ορθώθηκαν μόνοι τους, μπροστά σε ένα δικαστήριο λευκών, αδίστακτων καταπιεστών και εξύμνησαν κάποια απ’ τα ιδανικά που στις χώρες των τελευταίων αποτελούν δεδομένη συνθήκη. Η ελευθερία που τους μύησε ο Mandela με τον αιχμηρό και βαθύτατα ανθρώπινο λόγο του δεν την διδάχθηκαν σε κανένα ακαδημαϊκό βιβλίο, δεν τους το υπέδειξε κανένας δυτικός θεσμός. Απλώς έπρεπε να κάτσουν και να ακούσουν έναν άνθρωπο που εξηγούσε γιατί η πίστη του εναπόκειται σε ένα τέτοιο ανθρώπινο ιδανικό.

Ο δικαστής de Wet στις 12 Ιουνίου του 1964 έβγαλε την ετυμηγορία του.

Έχω ακούσει πολλά κατά την διάρκεια αυτής της υπόθεσης για τα παράπονα του μη-ευρωπαϊκού πληθυσμού. Οι κατηγορούμενοι και οι συνήγοροί τους μου είπαν ότι οι ίδιοι, όλοι τους ηγέτες μη-ευρωπαϊκού πληθυσμού, υποκινούνταν αποκλειστικά απ’ την επιθυμία να απαλύνουν τα παράπονά τους…Έχοντας αυτό κατά νου και εξετάζοντας ενδελεχώς το θέμα, αποφάσισα να μην επιβάλλω την εσχάτη των ποινών, που σε μια τέτοια περίπτωση θα ήταν συνήθως η κατάλληλη ποινή για το έγκλημα, αλλά σύμφωνα με το καθήκον μου αυτή είναι η μοναδική επιείκεια που μπορώ να δείξω. Η ποινή στην περίπτωση όλων των κατηγορούμενων θα είναι η ισόβια κάθειρξη.⁶⁵

Όλοι στασίασαν στην δικαστική αίθουσα, για τον απλούστατο λόγο ότι δεν άκουγαν τα λόγια που έβγαιναν απ’ το στόμα του δικαστή. Η γυναίκα ενός εκ των κατηγορουμένων φώναξε: «Τι συμβαίνει;» και εκείνος απάντησε: «Ζωή!…Θα ζήσουμε!»⁶⁶

«Θα ζήσουμε», απάντησε, χωρίς να γνωρίζει τι τους μέλλει. Η φυλακή στην οποία εγκλείστηκαν για τρεις δεκαετίες οι αγωνιστές αποτελούσε μία προσωπική, βαθιά ατομική πρόκληση. Αυτή είναι η στιγμή να αποδειχθεί αυτό που ο Mandela είπε στο δικαστήριο: «είναι ένα ιδεώδες για το οποίο είμαι έτοιμος να πεθάνω», και ίσως να μην μιλάω εδώ για τον φυσικό θάνατο, αλλά περισσότερο για τον πνευματικό, ψυχικό θάνατο, αυτή τη φθορά της ψυχής του αγωνιστή, ο οποίος εκεί που αφηνόταν σ’ αυτή την οδυνηρή άβυσσο, έβρισκε εκ νέου τον εαυτό του γιατί το ιδεώδες αυτό πραγματικά άξιζε.

 

Ο Παγκόσμιος Αγώνας κατά του Apartheid και η Σφαγή του Sharpeville

Τα γεγονότα έτσι όπως διαμορφώθηκαν το διάστημα που εξελισσόταν η δίκη αλλά και τα χρόνια που πέρασα  οι κρατούμενοι στο Νησί Robben, την διαβόητη φυλακή των Αφρικάνερ, στιγμάτισαν για πάντα την παγκόσμια κοινή γνώμη. Μέσα στο μένος του Ψυχρού Πολέμου θα ήταν αφελές από μεριάς μας να μην εντάξουμε την συνθήκη αυτή στην αμερικανορωσική διπλωματική δίνη και στον τρόπο που αυτή επηρέασε πολλά γενοκτονικά και ρατσιστικά καθεστώτα ανά τον κόσμο. Οι κανόνες του παιχνιδιού ήταν απλοί: όποιος μάζευε υπό την επιρροή του τα περισσότερα πιόνια, κέρδιζε την παγκόσμια κυριαρχία. Η Νότια Αφρική ήταν ένα σημαντικό πιόνι σε αυτή τη διαμάχη, και ως τέκνο της Δύσης, η ανάγκη να κρατηθεί ο κομμουνισμός στο σκοτάδι ήταν επιτακτική. Οι αγωνιστές κατά του apartheid θεωρήθηκαν αυτομάτως κομμουνιστές ταραξίες που καθοδηγούνταν από τα μυστικά προτάγματα που διέτασσε η Ρωσία.⁶⁷ Κανείς δεν κατάφερε να επιτύχει μια διοραματικότητα σ’ αυτή την εξέλιξη, και το γεγονός ότι οι αγωνιστές συνελήφθησαν, πέρασαν από «δίκαια» δίκη και πλέον κρατούνται σε μια υψηλής ασφαλείας φυλακή, έδωσε το έναυσμα να εκπνεύσει η δύση για μια στιγμή μόνο, διότι το επόμενο χτύπημα δεν ήρθε απ’ τους ίδιους τους αγωνιστές, αλλά από αυτό που κατάφεραν να επηρεάσουν με την στάση τους και τον τρόπο ζωής τους.

Δεν είναι τυχαίο ότι μεταξύ των κρατουμένων, ο λόγος που συγκίνησε και συνεπήρε τον περισσότερο κόσμο διεθνώς ήταν εκείνος του Mandela. Ο άνθρωπος του νόμου, όπως τον χαρακτήρισε ο Jacques Derrida, ο άνθρωπος που οτιδήποτε κι αν συνέβαινε πάντοτε το αντιμετώπιζε με το γράμμα του νόμου, χωρίς αυτό να τον υποβιβάζει σε έναν άνθρωπο που είχε νομικίστικες εμμονές, τουναντίον, ο νόμος ως ο κύριος πυλώνας της δικαιοσύνης σε ένα δημοκρατικό έθνος είναι αυτός που θα επικύρωνε και θα νομιμοποιούσε στο τέλος μια πράξη, ειδικά όταν αυτή αφορά όλους τους «εμείς» και όχι ένα απλό «εγώ».⁶⁸

Στην αυτοβιογραφία του, ένα από τα σημεία που μου κέντρισε το ενδιαφέρον ήταν η ευστροφία με την οποία χρησιμοποιούσε τον όρο «εγώ», ενώ στην ουσία απευθυνόταν σε ένα «εμείς», σε έναν λαό που συμμερίζεται τις προσδοκίες και τις ιδέες του. Το «εγώ», θεμελιώνει το «εμείς», και η χρήση του «ο λαός μου» θεμελιώνει εν πράγματι την υπευθυνότητα του υποκειμένου ενώπιον του νόμου. Για να ολοκληρώσω τον συλλογισμό μου, ο Mandela πίστευε όχι μόνο σε μια ελεύθερη ιδέα ενός έθνους, αλλά και στις βαθύτατες υποχρεώσεις και ευθύνες που έχει ένας λαός απέναντι στους θεσμούς του, κάτι που οι αφελείς αγωνιστές με το πρόταγμα της «καταπίεσης» δεν κατάφεραν ποτέ να γνωστοποιήσουν στον λαό που απευθύνονταν ότι όταν επέλθει τελικά ο αγώνας, την ευθύνη για την διατήρηση της ειρήνης και της δημοκρατίας την έχουμε τώρα εμείς.

Αυτός είναι ένας από τους λόγους που γεννήθηκε ένα διεθνές κίνημα για την υποστήριξη αυτών των ανθρώπων που ξέφυγαν του θανάτου, όπως ξέφυγαν και των αλυσίδων τους. Η δεκαετία του 1960 είναι σημαντική όχι μόνο από την άποψη ότι γεννήθηκε ένα κίνημα μουσικής που άλλαξε την ρότα της ιστορίας, αλλά και ότι ιδρύθηκαν ορισμένοι μη κυβερνητικοί οργανισμοί, οι οποίοι έμελλαν να διαδραματίσουν σημαίνοντα ρόλο στην πορεία του Κινήματος κατά του Apartheid (Anti-Apartheid Movement, εφεξής AAM). Η Διεθνής Αμνηστία, για παράδειγμα, ιδρύθηκε το 1961, λίγα μόλις χρόνια πριν την Δίκη της Rivonia, και μόλις το 1977 τιμήθηκε με Νόμπελ Ειρήνης απ’ τον ΟΗΕ,⁶⁹ στον οποίον εντάχθηκε ως διεθνές παρατηρητήριο, μαζί με το Παρατηρητήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (Human Rights Watch). Η Διεθνής Αμνηστία, ωστόσο, δεν ενέταξε στους Κρατουμένους Συνείδησης (Prisoners of Conscience)⁷⁰ τον Mandela, λόγω της ανάμειξής του στην Umkhonto we Sizwe, η οποία εννοιολογήθηκε ως προσφιλής στην βία λόγω του ένοπλου χαρακτήρα της.⁷¹ Εκείνη την εποχή είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι η Αμνηστία καλλιεργήθηκε ως ένας όρος συνώνυμος του «ιερού ακτιβιστή», της «σωτηρίας του θύματος» και ως τέτοιος προσαρμόστηκε και στα νομικά κείμενά της. Έτσι, παρόλο που ο Mandela θεωρήθηκε ο αρχιτέκτονας αυτής της σημαντικής καμπής που ενώνει το ΑΑΜ με το ANC και την λαϊκή κατακραυγή κατά του apartheid, δεν συμπεριλήφθηκε σ’ αυτόν τον κατάλογο. Παρά την αμφιθυμία της Αμνηστίας, το ζήτημα των Νοτιοαφρικάνων πολιτικών κρατουμένων παρείχε στους ακτιβιστές κατά του apartheid έναν σημαντικό αγωγό για να συνδέσουν την εκστρατεία των αγωνιστών με το παγκόσμιο δίκτυο συμπαράστασης και προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.⁷²

Η νοτιοαφρικανική κυβέρνηση, όταν εκδίκασε και τέλος φυλάκισε τους αγωνιστές ήλπιζε στο ότι οι κρατούμενοι, η φήμη τους και η μοίρα τους, θα ξεχαστούν απ’ την παγκόσμια κοινότητα. Τα γεγονότα όμως που συνόδεψαν την δίκη, ιδιαίτερα η σφαγή στο Sharpeville, στις 21 Μαρτίου του 1960, έστρεψαν τα βλέμματα ακόμα πιο επιτακτικά στην χώρα. Ίσως θα μπορούσαμε να πούμε ότι στην δημιουργία του ΑΑΜ, το έναυσμα δόθηκε όταν έπεσε και ο 69^ος πυροβολισμός στο Sharpeville.

Διαδηλωτές, άοπλοι με τα πλακάτ στο χέρι, διαδήλωναν στο Sharpeville εκείνη την ημέρα με αφορμή την σύλληψη του Sobukwe, ηγέτη του Παναφρικανικού Κογκρέσου, με συνοδεία 75 ένοπλους και πανικόβλητους αστυνομικούς. Χωρίς καμία προειδοποίηση, οι αστυνομικοί άνοιξαν πυρά στο πλήθος και τραυμάτισαν 400 ανθρώπους, συμπεριλαμβανομένων γυναικών και παιδιών, ενώ απ’ τους 700 συνολικούς πυροβολισμούς που έπεσαν εκείνη την ημέρα, 69 άνθρωποι βρήκαν ακαριαίο θάνατο. Η λεπτομέρεια, ωστόσο, που συγκλόνισε τον κόσμο, ήταν αυτή της έλλειψης αφορμής από μεριάς του πλήθους. Οι 69 αθώοι διαδηλωτές πυροβολήθηκαν στην πλάτη, πράγμα που υποδηλώνει ότι οι αστυνομικοί τράβηξαν την σκανδάλη ενώ εκείνοι έτρεχαν μακριά τους. Τα γεγονότα στο Sharpeville χαρακτηρίστηκαν, ορθώς, μια τραγωδική σφαγή.⁷³

Αποδομώντας αυτό το γεγονός, τα ανθρώπινα δικαιώματα αναδείχθηκαν ως σημείο αναφοράς της αποαποικιοποίησης και της διάλυσης της αυτοκρατορίας ως Κοινοπολιτεία, μιας και η «εταιρική σχέση» μεταξύ της μητρόπολης και της αποικίας στέρησε κάθε πιθανή εξέλιξη.⁷⁴ Το 1960, με νικητήριο κόμμα των εκλογών του 1958 το Εθνικό Κόμμα, ο Verwoerd, πρόεδρος και κύριος ιδεολόγος του apartheid, αναλογιζόμενος την παγκόσμια κατακραυγή που είχε δημιουργηθεί για να αντιδράσει στο apartheid, ψήφισε με 105 έναντι 45, την απόσχιση της Νότιας Αφρικής  από την Βρετανική Κοινοπολιτεία.⁷⁵

Ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών, την ίδια χρονιά έθεσε σε δράση την όποια παρέμβαση μπορούσε να πράξει στα κράτη-μέλη του. Δεδομένης της φύσης του ΟΗΕ την δεκαετία του 1960 και εν μέσω του Ψυχρού Πολέμου, ο ΟΗΕ προέβη στο Ψήφισμα 134, στο οποίο:

Το Συμβούλιο Ασφαλείας, εφόσον εξέτασε την καταγγελία είκοσι εννέα κρατών-μελών…σχετικά με την «κατάσταση που προκύπτει από τις μεγάλης κλίμακας δολοφονίες άοπλων και ειρηνευτικών διαδηλωτών κατά των φυλετικών διακρίσεων και του διαχωρισμού στην Ένωση της Νότιας Αφρικής»,
Αναγνωρίζει ότι η κατάσταση αυτή έχει προκληθεί από τις φυλετικές πολιτικές της Κυβέρνησης της Ένωσης της Νότιας Αφρικής και την συνεχιζόμενη περιφρόνηση από πλευράς της Κυβέρνησης των ψηφισμάτων της Γενικής Συνέλευσης που την καλούν να αναθεωρήσει τις πολιτικές της και να τις συμμορφώσει με τις υποχρεώσεις και τις ευθύνες της σύμφωνα με τον Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών.
[…]
Καλεί την Κυβέρνηση της Ένωσης της Νότιας Αφρικής να λάβει μέτρα με στόχο την επίτευξη φυλετικής αρμονίας βασισμένης στην ισότητα, προκειμένου να διασφαλίσει ότι η παρούσα κατάσταση δεν θα συνεχιστεί ή θα επαναληφθεί, και να εγκαταλείψει τις πολιτικές του απαρτχάιντ και των φυλετικών διακρίσεων…⁷⁶

Την ίδια εποχή, στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού, ο Martin Luther King, σε μια ομιλία του στο Λονδίνο ανέφερε: «Στην Νότια Αφρική, ακόμα και η πιο ήπια μορφή μη βίαιης αντίστασης συναντά χρόνια φυλάκιση και οι ηγέτες επί πολλά χρόνια περιορίζονται, φιμώνονται και φυλακίζονται».⁷⁷ Η συμπαράσταση του King στον αγώνα στην Νότια Αφρική υπήρξε αμέριστη, παρόλο που στους δύο ηγέτες που άλλαξαν τον κόσμο δεν δόθηκε ποτέ η ευκαιρία να συναντηθούν από κοντά. Ωστόσο, ο αλληλοσεβασμός είναι εμφανής. Ο Mandela, σε ομιλία του μετά την απελευθέρωσή του το 1990, εξύμνησε τον King με την παρουσία της χήρας του, Coretta Scott King, δανείζοντας τα αθάνατα λόγια του: «Πρόκειται για μια απ τις σημαντικότερες στιγμή στον βίο της χώρας…Ελεύθεροι Επιτέλους! Στέκομαι μπροστά σας ταπεινωμένος από το θάρρος σας, με μια καρδιά γεμάτη αγάπη για όλους σας. Θεωρώ ύψιστη τιμή να ηγηθώ του ΑΕΚ αυτή τη στιγμή της ιστορίας μας. Είμαι ο υπηρέτης σας…Δεν είναι τα άτομα που έχουν σημασία, αλλά η συλλογικότητα…Είναι καιρός να επουλώσουμε τις παλιές πληγές και να οικοδομήσουμε μια νέα Νότιο Αφρική».⁷⁸

 

Δύο Συναυλίες Συμπαράστασης και Ένας Άνεμος Αλλαγής

Παρ’ όλες τις προσπάθειες του ΑΑΜ και του ΟΗΕ, δύο γεγονότα μουσικά στιγμάτισαν τον παγκόσμιο κόσμο για πάντα. Δύο συναυλίες που πραγματοποιήθηκαν στην Αγγλία το 1988 και το 1990 εξέφρασαν μια μαζική κατακραυγή που δεν είχε προηγούμενο. Στις 11 Ιουνίου του 1988 – με αφορμή τα εβδομηκοστά γενέθλια του Mandela – στο στάδιο Wembley του Λονδίνου συγκεντρώθηκαν 72.000 άνθρωποι ως ένδειξη συμπαράστασης για να παρακολουθήσουν μια δεκάωρη συναυλία αφιερωμένη στον αγώνα κατά του apartheid. Το ΑΑΜ που διοργάνωσε την συναυλία φρόντισε να προβληθεί τηλεοπτικά και να αναμεταδοθεί απ’ το BBC, για πρώτη φορά στον κόσμο, σε παγκόσμια εμβέλεια, και έτσι είχαν την ευκαιρία μέχρι και ένα δισεκατομμύριο άνθρωποι στον κόσμο να παρακολουθήσουν και να πληροφορηθούν την κατάσταση στην Νότια Αφρική⁷⁹ μέσω της μουσικής. Ο γιος του Oliver Tambo, στενού φίλου και συναγωνιστή του Mandela, Dali Tambo και ο Jerry Dammers ήταν οι δύο διοργανωτές της συναυλίας. Ο Ketchum Mike, μέλος του ΑΑΜ, που βοήθησε να διοργανωθεί η συναυλία, γράφει: «Αποφασίσαμε ότι η πολιτική έμφαση της συναυλίας θα έπρεπε να δοθεί στο θέμα του Nelson Mandela και άλλων πολιτικών κρατουμένων της Νότιας Αφρικής και της Ναμίμπια. Καταφέραμε να κάνουμε μια σταθερή κράτηση για το στάδιο Γουέμπλεϊ στις 11 Ιουνίου 1988 και αρχίσαμε να σχεδιάζουμε μια εκστρατεία. Η εκστρατεία «Mandela Freedom At 70 Campaign» κατέληξε τελικά να είναι η μεγαλύτερη που είχε οργανώσει ποτέ το Βρετανικό Κίνημα κατά του Απαρτχάιντ».

Στην συναυλία, μεταξύ άλλων, συμμετείχαν ο Sting, ο George Michael, ο Amampondo, ο Joe Cocker, η Tracy Chapman, ο Paul Young, ο Bryan Adams, οι Bee Gees, ο Youssou N’ Dour, ο Stevie Wonder, οι Dire Straits, ο Eric Clapton κ.α. Το αποτέλεσμα της συναυλίας ήταν η ξαφνική αύξηση των μελών στο Βρετανικό Κίνημα κατά του Apartheid και το γεγονός ότι το όνομα Nelson Mandela έγινε συνώνυμο της ελευθερίας και ενός δίκαιου κόσμου. Και μπορεί ορισμένοι απ’ το κοινό να ήρθαν στην συναυλία απλώς για να ακούσουν τους αγαπημένους τους καλλιτέχνες, αλλά σίγουρα «Κανείς δεν θα έφυγε ασυγκίνητος καθώς ο ένας καλλιτέχνης μετά τον άλλο απέδιδαν φόρο τιμής στη γενναιότητα του Νέλσον Μαντέλα και όλων των άλλων ανθρώπων στη Νότια Αφρική και τη Ναμίμπια που αγωνίζονται για μια δημοκρατική μη φυλετική κοινωνία. Αυτοί, και όσοι παρακολουθούσαν από την τηλεόραση σε όλο τον κόσμο, θα στηρίξουν αυτόν τον αγώνα και θα ακολουθήσουν το κάλεσμα: ΕΛΕΥΘΕΡΩΣΤΕ ΤΟΝ ΜΑΝΤΕΛΑ! ΕΛΕΥΘΕΡΩΣΤΕ ΤΗ ΝΑΜΙΜΠΙΑ! ΕΛΕΥΘΕΡΩΣΤΕ ΤΗ ΝΟΤΙΑ ΑΦΡΙΚΗ! ΚΥΡΩΣΕΙΣ ΤΩΡΑ!»⁸⁰

Λίγα χρόνια αργότερα, και ενώ το κλίμα στην παγκόσμια σκακιέρα έχει ελαφρώς αλλάξει, καθώς έχουν συμβεί στο μεσοδιάστημα γεγονότα που υποδεικνύουν το τέλος του Ψυχρού Πολέμου,⁸¹ και καθώς ο ΟΗΕ έχει ψηφίσει αρκετά ψηφίσματα και συμβάσεις για τα ανθρώπινα δικαιώματα, το 1990 διοργανώνεται ακόμα μια συναυλία με το ίδιο θέμα στο ίδιο στάδιο. Μια μικρή διαφορά: σε αυτή τη συναυλία θα παρευρισκόταν ο ίδιος ο Mandela.

Εκείνη την περίοδο είχαν αρχίσει οι διαπραγματεύσεις με τον πρόεδρο de Klerk για τους όρους αποφυλάκισης του Mandela και των άλλων πολιτικών κρατουμένων. Οι όροι που έθεσε ο Mandela ήταν απλοί και προσανατολίστηκαν σε ένα ενωμένο και ειρηνικό έθνος. Ο de Klerk, προσπάθησε μέσω νομικών ελιγμών να διατηρήσει την εξουσία της μειοψηφικής λευκής εκπροσώπησης, αλλά οι καιροί είχαν ήδη ωριμάσει για την πολυπόθητη αλλαγή. Ο Mandela τον πίεσε να νομιμοποιήσει το ANC και να απελευθερώσει όχι μόνο τον ίδιο, αλλά και τους υπόλοιπους αγωνιστές που φυλακίστηκαν μαζί του, κάτι που έστω και καθυστερημένα έγινε.⁸²

Στις 16 Απριλίου του 1990, η συναυλία «Nelson Mandela: An International Tribute for a Free South Africa» έλαβε χώρα στο Wembley του Λονδίνου, η τελευταία πράξη πριν την ελευθερία. Ωστόσο, τέθηκαν τρεις όροι για να διεξαχθεί η συναυλία. Ο πρώτος ήταν ότι ο Mandela όταν θα εκφωνούσε την εναρκτήρια ομιλία του θα είχε όσο χρόνο επιθυμούσε˙ ο δεύτερος αφορούσε την τηλεοπτική αναμετάδοση: δεν θα επιτρεπόταν κανένα μοντάζ˙ και ο τρίτος ήταν ότι θα επιχειρηθεί η καλύτερη δυνατή προσπάθεια να καλυφθεί τηλεοπτικά σε πολλά τηλεοπτικά και διεθνή μέσα.⁸³

Οι καλλιτέχνες που συμμετείχαν στην πρώτη συναυλία συμπαράστασης το 1988 συμφώνησαν να παρευρεθούν και στην δεύτερη του 1990. Μεταξύ των νέων καλλιτεχνών συμπεριλαμβάνονται οι Ben Elton, Denzel Washington, George Duke, Jonas Gwangwa, Letta Mbulu, Neville Brothers, Terence Trent D’ Arby κ.α.

Ο Nelson Mandela απελευθερώθηκε από την φυλακή στις 11 Φεβρουαρίου του 1990, στο τέλος του θέρους για τους Νοτιοαφρικάνους. Ο κόσμος που είχε συσπειρωθεί γύρω από την πλατεία που ήταν προγραμματισμένο να μιλήσει την ίδια μέρα άγγιζε τους χιλιάδες υποστηρικτές και αμείωτους συμπαραστάτες του αγώνα. Με μια ομιλία που τους απεύθυνε εκείνη την ημέρα, αποφασίζω να κλείσω και το δικό μου άρθρο:

Φίλοι, σύντροφοι και καλοί μου Νοτιοαφρικάνοι. Σας χαιρετίζω στο όνομα της ειρήνης, της δημοκρατίας και της ελευθερίας για όλους! Στέκομαι εδώ μπροστά σας όχι ως προφήτης, αλλά ως ταπεινός σας υπηρέτης. Οι άοκνες και ηρωικές θυσίες σας κατέστησαν δυνατή την παρουσία μου εδώ σήμερα. Ως εκ τούτου, εναποθέτω τα υπόλοιπα χρόνια της ζωής μου στα χέρια σας (1995).

 

 

ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΠΡΑΞΗ: Madiba

Ο Mandela απελευθερώθηκε και μαζί του απελευθερώθηκαν όλες οι γενιές που έζησαν μέσα στην καταπίεση, μέσα στην υποδούλωση και την εκμετάλλευση του Τρίτου Κόσμου απ’ τον Πρώτο. Γιατί όμως να αποτελεί ορόσημο για την παγκόσμια ιστορία; Η προσήλωσή του όλα αυτά τα χρόνια που αγωνίστηκε, διακινδύνευσε τη ζωή του, φυλακίστηκε και θυματοποιήθηκε, ήταν ανένδοτη, σφυρηλατημένη με ένα πνεύμα που όμοιό του δύσκολα βρίσκει κανείς στα μονοπάτια της ιστορίας. Όλες αυτές οι προσπάθειες που έκανε, που έβαλε τον εαυτό του ενώπιον του νόμου, αγωνίστηκε για τον λαό του και υποβίβασε την προσωπική του άνεση, συγκρίνεται με μια σωκρατικού τύπου θυσία, με μια σαιξπηρική τραγωδία που χτυπά στους ρυθμούς της ελευθερίας.

Στα μάτια του καθρεφτίζονταν οι ελπίδες και τα όνειρα ενός λαού καταπιεσμένου που αναζητούσε την ελευθερία, όπως ο ήλιος αναζητά το λυκαυγές. Η μορφή του αποτελεί μια ανθρώπινη σύνθεση που δύσκολα συγκρίνεται: το χρώμα του σκουρόχρωμο σαν όλα τα άλλα σώματα που μαστιγώνονταν για λίγο καουτσούκ και που ποτέ δεν γνώρισαν την ελευθερία τους˙ ο λόγος του αιχμηρός σαν των διανοούμενων που άλλαξαν την Δύση και της έδωσαν την σημερινή αξιοζήλευτη της μορφή˙ η στάση ζωής του ένα ακόμα ζητούμενο στον κόσμο μας.

Μια ωδή στην ελευθερία, μια ωδή στα ανθρώπινα δικαιώματα και τον πολιτικό αγώνα ενός έθνους υποδουλωμένου επί αιώνες στις ρατσιστικές και φυλετικές πολιτικές μιας ανείπωτης αποικιοκρατικής βίας. Στο πρόσωπο του μεγάλου ηθικού βαθύτατα δημοκρατικού και πνευματικού ανθρώπου καθρεφτίζεται η δαιδαλώδης προσπάθεια μιας απελευθέρωσης, μιας αμείλικτης προσμονής για την δημοκρατία. Μέσα απ’ τα δικά του απομνημονεύματα, είθε να αναστοχαστούμε για τα ζητήματα της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, της ελευθερίας και τον αγώνα ενός έθνους, τον αγώνα ενός λαού, ο οποίος στο τέλος περπάτησε πλάι του τον μακρύ και δύσκολο δρόμο προς την ελευθερία…

Το πρόσωπό του είθε να αντανακλά κάθε χαμόγελο που στέκεται αντίποδας σε κάθε μορφή εκμετάλλευσης και καταπίεσης στον κόσμο μας. Τα λόγια του είθε να μείνουν χαραγμένα σαν ένα σύμβολο ειρήνης, ανθρωπινότητας, σαν το πέπλο που μας υπενθυμίζει ότι η καλοσύνη ενυπάρχει σε κάθε ανθρώπινο πνεύμα.

Ο άνθρωπος, ο ηγέτης, ο καθοδηγητής, ο Madiba μας…

 

Περπάτησα αυτόν τον μακρύ δρόμο προς την Ελευθερία. Προσπάθησα να μην σκοντάψω στον διάβα του, μα έκανα λάθη στην πορεία μου. Μόνο τη στιγμή που ανέβει κάποιος στην κορφή ενός λόφου διαπιστώνει ότι υπάρχουν πολλοί ακόμα για να ανέβει. Σταμάτησα μια στιγμή να ξαποστάσω, να παγιδεύσω αυτή την υπέροχη θέα που με περιβάλλει, να κοιτάξω πίσω και να δω την απόσταση που έχω διανύσει. Αλλά, σταμάτησα μόνο για μια στιγμή, γιατί η ελευθερία απαιτεί ευθύνες. Δεν τολμώ να μείνω, γιατί ο μακρύς μου δρόμος δεν έχει ακόμα φανερώσει το τέλος του.

Nelson Mandela,
The Long Walk to Freedom, 1995

 

 

 

---

ΑΝΑΦΟΡΕΣ

* Η φράση «Ο Μακρύς δρόμος προς την Ελευθερία» στον τίτλο αποτελεί δάνειο της αυτοβιογραφίας του Mandela, με τίτλο: «The Long Walk to Freedom», 1994. Στην ελληνική έκδοση «Ο Δρόμος προς την Ελευθερία», 1995, μτφρ. Τ. Ρόκας, εκδ. ΤΕΡΖΟΠΟΥΛΟΣ

[1] Fanon (1970), βλ. ειδικά το κεφ. Ο Νέγρος και η Γλώσσα.

[2] Βλ. την ειρωνική παρατήρηση της Elizabeth S. Landis στο δοκίμιό της South Africa Apartheid Legislation I: Fundamental Structure (1961). Το apartheid σημαίνει στην πραγματικότητα «διαχωρισμός» [apartness, separateness] και έχει ολλανδικές καταβολές, γλωσσικά. Η Landis χρησιμοποιεί τον όρο “apart-hate” για να δηλώνει την πραγματική ουσία του apartheid, η οποία βασίζεται στο μίσος.

[3] Clark & Worger (2013)

[4] Ο όρος «φυλή» αναφέρεται και με την έννοια του «tribe» και με την έννοια του «race». Για να γίνει διάκριση μεταξύ του «racial» και του «tribal» στα ελληνικά θα αναφέρεται ο πρώτος όρος ως «βιοφυλετικός» και ο δεύτερος ως «φυλετικός».

[5] Βλ. Παπαδημητρίου Ζ. (1995), Από τον Μύθο της «Φυλής» στην Βαρβαρότητα του Ρατσισμού, Τετράδια Πολιτικού Διαλόγου Έρευνας και Κριτικής, Τεύχος 36 – 37.

[6] Hall S. (2006) Νέες Εθνότητες στο Η Προσέγγιση του Άλλου – Ιδεολογία, Μεθοδολογία και Ερευνητική Πρακτική, επιμ. Κυριακάκης Γιάννης, εκδ. Μεταίχμιο. Βλ. ειδικά σελ 60 – 62 και το κεφάλαιο του Γουργούρη Σ. Ο Οριενταλισμός και ο ανοιχτός ορίζοντας της εγκόσμιας κριτικής, στο ίδιο.

[7] Παπαδημητρίου Ζ. (1995).

[8] Ahmed S. (2018) Συν-Αισθηματικές Οικονομίες στο Το Συν-Αίσθημα στο Πολιτικό – Υποκειμενικότητες, Εξουσίες και Ανισότητες στον Σύγχρονο Κόσμο (επιμ. Αβραμοπούλου Ε.), εκδ. Νήσος. Βλ. σελ. 129 – 164

[9] Mhlauli, M. B., Salani, E., & Mokotedi, R. . (2015)

[10] Βλ. MIN, D. (2016). The Illusion of the Rainbow Nation: The Unconstitutionality of Racial Classification?

[11] Ο Milegqili όπως παρατίθεται στο Mandela N. (1995).

[12] Ο.π.

[13] Η λέξη “baasskap” σημαίνει στην πραγματικότητα «αφεντοκρατία» (boss-ship), αλλά η πιο κοινή ερμηνεία του όρου είναι «λευκή κυριαρχία». Βλ. Landis E. (1961) South Africa Legislation I: Fundamental Structure, The Yale Law Journal, https://www.jstor.org/stable/794210

[14] Fanon F. (1982)

[15] Ο.π. σελ. 25

[16] Ο.π. σελ. 10

[17] Βλ. Giliomee, H. (2003).

[18] Clark & Worger (2013), σελ. 10

[19] Ο όρος Bantu αναφέρεται στην γενεαλογική σχέση μεταξύ πολυάριθμων γλωσσικών συνόλων στην Αφρική. Ο όρος εμφανίζεται στα πρώιμα ανθρωπολογικά και αρχαιολογικά έργα. Έχει αρνητικό και θετικό πρόσημα αναλόγως το πλαίσιο στο οποίο χρησιμοποιείται. Ο όρος Ζουλού «Abantu» (ή Bantu όπως χρησιμοποιήθηκε από τους αποικιοκράτες) σημαίνει «λαός», αν και ο Mandela στην αυτοβιογραφία του προτιμά τον όρο «fellowship», «συντροφικότητα». Βλ. Mandela N. (1995) The Long Walk to Freedom: The Autobiography of Nelson Mandela. Ωστόσο, ο όρος Bantu ταυτίστηκε απ’ τους ανθρωπολόγους με τον πρωτογονισμό (πριμιτιβισμό, νατιβισμό) και χρησιμοποιούνταν για να καθυποτάξει τις φυλές που μιλούσαν αυτά τα γλωσσικά σύνολα (Nguni, Tswana, Sotho, Venda, Tsonga) σε μια κατώτερη πολιτισμική ταξινόμηση. Μάλιστα, στην ιστορία της Νότιας Αφρικής τον 20^ο αιώνα, ο όρος αντικατέστησε την λέξη «ιθαγενής» στα επίσημα κυβερνητικά έγγραφα και νόμους. Αργότερα, τη δεκαετία του 1940 οι Νοτιοαφρικάνοι που συσπειρώθηκαν γύρω από το Εθνικό Αφρικανικό Κογκρέσο (ΕΑΚ), χρησιμοποίησαν την λέξη «Bantu» για να δηλώσουν την ενότητα όλων των μαύρων της χώρας. Συγκεκριμένα η φράση: «umntu ngumtu ngabanye abantu» που σημαίνει «το άτομο είναι άτομο μέσω άλλων ανθρώπων», χρησιμοποιήθηκε για τον Steve Biko. Αργότερα, η λέξη αντικαταστάθηκε απ’ την λέξη «μαύρος» και τα πανεπιστήμια στην Νότια Αφρική προτίμησαν αντί για «γλώσσες Bantu», τον όρο «Αφρικανικές γλώσσες». Βλ. Albert Grundlingh & Siegfried Huigen (Eds. 2011) Reshaping Remembrance. Critical Essays on Afrikaans Places of Memory. Rozenberg Publishers, Savusa Series 3 (ISBN 978 90 3610 230 8, Editing: Sabine Plantevin).

[20] Gordon R. (1990)

[21] Ο.π. σελ.. 26 – 27. O William Miller Macmillan στην σφοδρή κριτική του απέναντι στην αποικιοκρατική λογική, εξέφρασε το ερώτημα: «πρέπει ο αφρικανικός λαός να μελετάται στο πλαίσιο της κοινής ανθρώπινης ιστορίας μας ή να υποβιβαστεί σε μια ειδική και κατώτερη κατηγορία;». Ομοίως με τους συγχρόνους του, ο Macmillan προσπάθησε να κριτικάρει μια κοινωνική και πολιτική κατάσταση η οποία ήταν ήδη ζυμωμένη και έτοιμη να δείξει τα αληθινά της κίνητρα στους αποικιοκρατούμενους λαούς, και ένας απ’ τους λόγους, όπως σημειώνει ο Gordon, ήταν ότι οι ανθρωπιστικές επιστήμες εκείνης της εποχής, ενώ είχαν άνδρες στο τιμόνι, το πλήρωμα αποτελούνταν από γυναίκες, οι οποίες δεν λαμβάνονταν σοβαρά υπόψη από τους πολιτικούς της εποχής. Στο ίδιο.

[22] F. Fanon (1970). Η έμφαση δική μου.

[23] Clark & Worger (2013). Ως Ένωση του 1910, νοείται το τέλος των πολέμων μεταξύ των Άγγλων και των Μπόερς (στα ολλανδικά ο αγρότης), των Βρετανών αποίκων και των απογόνων των πρώτων Ευρωπαίων που αποίκησαν την Νότια Αφρική και μιλούσαν την γλώσσα Αφρικάανς. Το 1910, μετά από τις ενδοχώριες διαμάχες για την κυριαρχία των ορυχείων και των εξορυκτικών πόρων της χώρας, συστάθηκε η Ένωση της Νότιας Αφρικής στις 31 Μαΐου. Η Νότια Αφρική, είναι σημαντικό να καθοριστεί ότι ήταν διχασμένη σε πρωτεύουσες, καθεμία από τις οποίες διέθετε ένα ημιαυτόνομο σύστημα διοίκησης και πολιτικής. Η Ένωση μέσω συμβιβαστικών διαδικασιών εγκαθίδρυσε ένα ενιαίο και όχι ένα ομοσπονδιακό κράτος στο οποίο η απλή πλειοψηφία του εκλογικού σώματος θα έδινε στο νικητήριο κόμμα την ελευθερία να ψηφίζει οποιαδήποτε νομοθεσία επιθυμούσε. Έτσι, ενώθηκαν οι περιοχές του Ακρωτηρίου (σήμερα Κέιπ Τάουν), του Τράνσβααλ, της προπολεμικής Δημοκρατίας της Νότιας Αφρικής (σημερινή Πραιτόρια), και της αποικίας του Οράντζ Ρίβερ, (της προπολεμικής Ελεύθερης Πολιτείας του Μπλουμφοντέιν). Η Ένωση, λοιπόν, εξασφάλισε την συμμετοχή των λευκών στις πολιτικές υποθέσεις της χώρας, καταπατώντας τα δικαιώματα των Αφρικανών αυτόχθονων αρκετά πριν την εγκαθίδρυση του apartheid. Αργότερα, όπως θα δούμε παρακάτω, την κυριαρχία ανέλαβαν οι Αφρικάνερ (Ολλανδοί) έναντι των Άγγλων με το Εθνικιστικό Κόμμα και το Ενωμένο Κόμμα που αργότερα συγχωνεύθηκαν. Στο ίδιο.

[24] Ο.π. σελ. 23

[25] Mandela (1995). Η μετάφραση δική μου.

[26] Clark & Worger (2013)

[27] Ο.π. σελ. 39 – 41

[28] Fanon F. (1982) Στο Περί Βίας.

[29] Landis E. (1961).

[30] Mokgatle N. (1971), σελ. 270 – 271.

[31] Η κατηγορία των «έγχρωμων» (εφεξής πάντα μέσα σε εισαγωγικά) υποδιαιρέθηκε περαιτέρω τη δεκαετία του 1960 για να συμπεριλάβει τους ανθρώπους ασιατικής καταγωγής και τους Ινδούς. Οι τελευταίοι είχαν μεγάλη παρουσία στην Νότια Αφρική ήδη από τα πρώιμα χρόνια του Mahatma Ghandi, ο οποίος στο βιβλίο του An Autobiography or The Story of my Experiments with Truth (2018) έκανε επίκληση στις πρώτες προσπάθειες που έκαναν οι Ινδοί εκεί, συμπεριλαμβανομένου και του ίδιου, για το δικαίωμα συμμετοχής στις εκλογές στην εκλογική περιφέρεια του Νατάλ. Βλ. ειδικά ενότητα. Settled in Natal, στο ίδιο, σελ. 247 – 254. Επίσης, βλ. MIN, Diallo (2016) για την ταξινόμηση του πληθυσμού, σελ. 16 – 17.

[32] MIN. D. (2016)

[33] Mandela (1995)

[34] Βλ. Landis E. (1961)

[35] Ο Ngugi wa Thiongo όπως παρατίθεται στο Mhlauli κ.α. (2015). Ωστόσο, συμπληρωματικά με την λογική των διαφορετικών παραδόσεων, που δήθεν ενδιαφερόταν το πολιτικό σύστημα των Αφρικάνερ, οι Αφρικανοί αποθαρρύνθηκαν να μορφωθούν επειδή οι δεξιότητες που θα ανέπτυσσαν θα είχαν αρνητικό αντίκτυπο στους λευκούς στην αγορά εργασίας. Βλ. το ίδιο.

[36] Mandela (1995)

[37] Ο.π.

[38] Fanon F. (1982).

[39] Ο.π.

[40] Clark & Worger (2013). Βλ. σελ. 69 – 70.

[41] Mandela (1995).

[42] Clark & Worger (2013).

[43] Fanon F. (1982), σελ. 13

[44] Ο.π.

[45] Clark & Worger (2013). Βάσει του νόμου περί Γης των Ιθαγενών του 1913, οι Αφρικανοί που απομακρύνονταν τώρα από τα σπίτια τους όφειλαν να μετεγκατασταθούν στα homelands, ή διαφορετικά στα «αποθέματα» γης, τα οποία αποτελούσαν μόλις το 7% όλης της έκτασης της χώρας. Στο ίδιο, σελ. 70.

[46] Ωστόσο, προτιμάται ο όρος Bantustans, ο οποίος είναι όρος υποτιμητικός με αρνητικές συνδηλώσεις, και όχι οι «πατρίδες» ή οι «εθνικές εστίες». Για λόγους κατανόησης απλώς επιχειρήθηκε εδώ μια ελεύθερη μετάφραση.

[47] Maharaj M. (2008) The ANC and South Africa’s Negotiated Transition to Democracy and Peace.

[48] Ο.π. Μεταξύ των συμβολών του ANC στην καταπολέμηση της εκμετάλλευσης των μαύρων εργατών στα ορυχεία και στα εξορυκτικά έργα, ήταν και η δημιουργία της Ένωσης Αφρικανών Εργατών Ορυχείων (AMWU), η οποία, όπως σημειώνει και ο Mandela (1995) υπήρξε ένα από τα καθοριστικά γεγονότα που σμίλεψαν την αποφασιστική του αφοσίωση στον απελευθερωτικό αγώνα. Οι περισσότεροι εργάτες, όπως αναφέρει, έπαιρναν 1 σελίνι την ημέρα. Με σημερινές αναλογίες αυτό αντιστοιχεί σε 0.01 ευρώ την ημέρα. Όπως αποδεικνύεται η καταπίεση και η ασφυκτική οικονομική ένδεια είχε φτάσει στο ζενίθ της.

[49] Ο νόμος περί Γκετοποίησης αναφέρεται στον νόμο περί Ασιατικής Γαιοκτησίας, ο οποίος περιόριζε την ελεύθερη μετακίνηση των Ινδών και οριοθετούσε τις περιοχές όπου μπορούσαν να διαμένουν και να συναλλάσσονται με άλλους ανθρώπους που έμελλε να έχουν την ίδια τύχη μ’ αυτούς (1995).

[50] Mandela (1995).

[51] Ο.π. Επίσης βλ. Maharaj M. (2008) The ANC and South Africa’s Negotiated Transition to Democracy and Peace.

[52] Βλ. την ιστοσελίδα του Αφρικανικού Εθνικού Κογκρέσου. Διαθέσιμο εδώ: https://www.anc1912.org.za/the-freedom-charter-2/

[53] Ως προδοσία θεωρήθηκαν οι υποτιθέμενες κομμουνιστικές προθέσεις και συνωμοσίες που προάσπιζε η Χάρτα της Ελευθερίας με την υποκίνηση αριστεριζουσών πρακτικών. Το πλαίσιο της κομμουνιστικής κατάρας διαφαίνεται καλύτερα εάν αναλογιστούμε το ζενίθ που είχε φτάσει ο Ψυχρός Πόλεμος την εποχή εκείνη. Την δεκαετία του 1950, ο κομμουνισμός για τα δυτικά έθνη ήταν συνώνυμο της καταστροφής, όπως αντίστοιχα ο καπιταλισμός για την ανατολή. Η Νότιος Αφρική, ως μαριονέτα της Δύσης, καταδίκαζε τον κομμουνισμό και αυτό αποτελεί λόγο που το Κομμουνιστικό Κόμμα ήταν αποκλεισμένο και παράνομο για πολύ καιρό στην χώρα.

[54] United Nations Centre against Apartheid. (1979). Σελ. 7. Επίσης, όπως αναφέρεται στα πρακτικά της δίκης (1952), ο Mandela έγραψε κάποτε: «Ενώ η Χάρτα διακηρύσσει δημοκρατικές αλλαγές μακράς εμβέλειας, δεν είναι σε καμία περίπτωση ένα σχέδιο για ένα σοσιαλιστικό κράτος βάσει ενός προγράμματος για την ενοποίηση των διαφόρων τάξεων και ομάδων ανάμεσα στο λαό, με μια δημοκρατική βάση…Για πρώτη φορά στην ιστορία αυτής της χώρας η μη ευρωπαϊκή αστική τάξη θα έχει την ευκαιρία να κατέχει στο δικό της όνομα…εργοστάσια και το εμπόριο και οι ιδιωτικές επιχειρήσεις θα διαμορφωθούν και θα ανθίσουν όσο ποτέ άλλοτε». Βλ.

[55] Βλ. Karis, T.G. (1961).

[56] (1995)

[57] The State v. F. Adams and others, No. 1701, (Treason Trial 1957–1960), Judgment by Judge Rumpff (South African Court, 1960).

[58] Ο Oliver Tambo, ήταν ένας διακεκριμένος δικηγόρος και στις πρώιμες δράσεις του Mandela και του ANC, άνοιξαν από κοινού ένα δικηγορικό γραφείο στο κέντρο του Johannesburg ονόματι Mandela & Tambo. Όσο λειτουργούσε αυτό το γραφείο, εκατοντάδες Αφρικανοί που δεν μπορούσαν να εκπροσωπηθούν από γραφεία λευκών δικηγόρων, είχαν τώρα μια δίκαιη δίκη στα δικαστήρια των πόλεων χάρη σε αυτό το γραφείο. Βλ. Mandela N. (1995).

[59] World Campaign for the Release of South African Political Prisoners, Price 3d, Ιούνιος 1964, Vol. I, No. 3.

[60] World Campaign for the Release of South African Political Prisoners. (1964). (Category: Students). AAM Archives Committee. AAM Archive, Bodleian Library. (Catalogue: MSS AAM 398).

[61] Fanon F. (1982)

[62] Mandela N. (1995)

[63] Ο.π., και βλ. Slator S. (2015).

[64] Mandela N. (1995).

[65] Ο.π.

[66] Ο.π.

[67] Slator S. (2015).

[68] Derrida J. (2014)

[69] Klein, G. (2009)

[70] Ο «Κρατούμενος Συνείδησης» είναι ο άνθρωπος που φυλακίζεται λόγω των προσωπικών του πεποιθήσεων. Ο Mandela ενώ δεν θεωρήθηκε «κρατούμενος συνείδησης», θεωρήθηκε πολιτικός κρατούμενος, μια κατηγορία βαραίνουσα για τους κατηγόρους του.

[71] Ο.π.

[72] Skinner, R. (2017), σελ. 117 – 118.

[73] Mandela N. (1995).

[74] Skinner, R. (2017)

[75] Βλ. Clark & Worger (2013), σελ. 56 – 57 και Skinner R. (2017), σελ. 117.

[76] United Nations Security Council. (1960). Resolution 134 [S/RES/134]. https://undocs.org/S/RES/134(1960). Επίσης, ο ΟΗΕ ήδη από την δεκαετία του 1950, επέβαλε για ένα μεγάλο διάστημα (ιδίως την περίοδο που κρατούνταν φυλακισμένοι οι αγωνιστές της ελευθερίας) διάφορες κυρώσεις που μπορούσαν να δικαιολογήσουν την θέση του στον παγκόσμιο χάρτη. Ορισμένες από αυτές τις κυρώσεις αφορούσαν κατ’ εξοχήν το apartheid. Ενδεικτικά: στις 2 Απριλίου του 1963 συνεδρίασε για πρώτη φορά η Ειδική Επιτροπή για τις Πολιτικές του Apartheid της Νοτιοαφρικανικής Κυβέρνησης και στις 7 Αυγούστου του ίδιου έτους το Συμβούλιο Ασφαλείας υιοθέτησε την Απόφαση 181 με την οποία καλούσε όλα τα κράτη να σταματήσουν την πώληση και την αποστολή όπλων, πυρομαχικών και στρατιωτικών εφοδιασμών στην Νότια Αφρική. Το εμπάργκο όπλων, παρ’ όλα αυτά, επισημοποιήθηκε στις 4 Νοεμβρίου του 1977. Και το πιο σημαντικό από τα ψηφίσματα είναι η υιοθέτηση της Διεθνούς Σύμβασης για την Καταστολή και Τιμωρία του Εγκλήματος του Apartheid (ψήφισμα 3068(XXVIII). Η Σύμβαση τέθηκε σε ισχύ στις 18 Ιουλίου του 1976. Όταν απελευθερώθηκαν οι αγωνιστές και ο δρόμος προς δημοκρατικές και καθολικές εκλογές είχε φανερωθεί στον ορίζοντα, ο ΟΗΕ προέβη στο επόμενο βήμα: ζήτησε το 1993 από τα κράτη μέλη να σταματήσουν τα εμπορικά και πολιτικά εμπάργκο προς την Νότια Αφρική και αντ’ αυτού να σταθούν στο πλάι της ώστε να ορθοποδήσει η χώρα. Βλ. The United Nations in South Africa – The UN: Partner in the Struggle against Apartheid, The United Nations, South Africa. Διαθέσιμο εδώ: https://southafrica.un.org/en/about/about-the-un

[77] O’ Connor, J. (2015)

[78] Mandela N. (1995).

[79] Ketchum M. “The Nelson Mandela 70th Birthday Tribute Concert, Wembley Stadium, London, 11 June 1988”.

[80] Ο.π.

[81] Το τέλος του πολέμου στο Βιετνάμ το 1975, η έκρηξη του πυρηνικού εργοστασίου Chernobyl το 1986, η πτώση του τείχους του Βερολίνου το 1989, ενδεικτικά.

[82] Mandela N. (1995).

[83] Elman P. Nelson Mandela: An International Tribute for a Free South Africa. Διαθέσιμο εδώ: https://tonyhollingsworth.com/?q=content/nelson-mandela-international-tribute-free-south-africa

 

 

---

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ / ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑ

Albert Grundlingh & Siegfried Huigen (Eds. 2011) Reshaping Remembrance. Critical Essays on Afrikaans Places of Memory. Rozenberg Publishers Savusa Series 3.

Bangstad, Sindre, Thomas Hylland Eriksen, John L. Comaroff & Jean Comaroff (2012) ‘Anthropologists Are Talking’: About Anthropology and Post-Apartheid South Africa, Ethnos, 77:1, 115-136, DOI:10.1080/00141844.2011.590218

Booker, S., & Minter, W. (2001). Global Apartheid – The Concept Captures Fundamental Characteristics of Today’s World Order. The Nation, 2001, June 9, 1–15. https://www.thenation.com/article/archive/global-apartheid/

Clark, N. L., & Worger, W. (2013). South Africa: The Rise and Fall of Apartheid (2nd ed.). Routledge. https://doi.org/10.4324/9781315833361

Derrida, J. (2014). Admiration of Nelson Mandela, or The Laws of Reflection. Law & Literature, 26(1), 9–30. https://doi.org/10.1080/1535685X.2014.896149

Duerden J.E. (1 Jan. 1921), Social Anthropology in South Africa: Problems of Race and Nationality, South African Journal of Science, vol. 18 (12), https://hdl.handle.net/10520/AJA00382353_2602

Elman P. Nelson Mandela: An International Tribute for a Free South Africa. Διαθέσιμο εδώ: https://tonyhollingsworth.com/?q=content/nelson-mandela-international-tribute-free-south-africa

Fanon, F. (1970). Black Skin, White Masks (C. Lam Markmann, Trans.), Paladin.

Fanon, F. (1982). Της Γης οι Κολασμένοι (Α.Βερυκοκάκη-Άρτεμη, Μετ. & Επιμ.). Εκδ. ΚΑΛΒΟΣ.

Giliomee, H. (2003). The Making of the Apartheid Plan, 1929-1948. Journal of Southern African Studies, 29(2), 373–392. https://doi.org/10.1080/03057070306211

Glad, B., & Blanton, R. (1997). F. W. de Klerk and Nelson Mandela: A Study in Cooperative Transformational Leadership. Presidential Studies Quarterly, 27(3), 565–590. http://www.jstor.org/stable/27551769

Hepple, B. (2004). Rivonia: The Story of Accused No. 11. Social Dynamics, 30(1), 193–217. https://doi.org/10.1080/02533950408628669

Karis, T. G. (1961). The South African Treason Trial. Political Science Quarterly, 76(2), 217–240. https://doi.org/10.2307/2146218

Klein, G. (2009). The British Anti-Apartheid Movement and Political Prisoner Campaigns, 1973-1980. Journal of Southern African Studies, 35(2), 455–470. http://www.jstor.org/stable/40283242

Landis, E. S. (1961). South African Apartheid Legislation I: Fundamental Structure. The Yale Law Journal, 71(1), 1–52. https://doi.org/10.2307/794210

M.K. Ghandi (2018), An Autobiography or The Story of My Experiments with Truth (Tridip Suhrud Eds., Mahadev Desai Trans.), Yale University Press (London: 2018).

Maharaj, M. (2008). The ANC and South Africa’s Negotiated Transition to Democracy and Peace. Berghof Research Center for Constructive Conflict Management. https://edoc.vifapol.de/opus/volltexte/2011/2549/

Mandela, N. (1995), A Long Walk to Freedom – The Autobiography of Nelson Mandela. Little, Brown Book Group, London.

Mhlauli, M. B., Salani, E. ., & Mokotedi, R. (2015). Understanding Apartheid in South Africa through the Racial Contract. International Journal of Asian Social Science, 5(4), 203–219. https://doi.org/10.18488/journal.1/2015.5.4/1.4.203.219

Mike Ketchum, “The Nelson Mandela 70th Birthday Tribute Concert, Wembley Stadium, London, 11 June 1988,” http://www.anc.org.za/ancdocs/history/mandela/awards/wembley88.html

MIN, Diallo (2016). The Illusion of the Rainbow Nation: The Unconstitutionality of Racial Classification? [Mini-Thesis Proposal submitted in partial fulfilment for the degree LL.M., University of Western Cape] διαθέσιμο: http://hdl.handle.net/11394/7640

Mokgatle, Naboth (1971) The Autobiography of an Unknown South African. Berkeley, CA: University of California Press.

Niehaus, I. (2017), Anthropology at the Dawn of Apartheid, Focaal, 2017 (77), 103-117. https://doi.org/10.3167/fcl.2017.770109

O’ Connor, J. (2015). “RACISM ANYWHERE THREATENS FREEDOM EVERYWHERE”: THE LEGACY OF MARTIN LUTHER KING, JR. IN BLACK AMERICA’S ANTI-APARTHEID ACTIVISM. Australasian Journal of American Studies, 34(2), 44–58. http://www.jstor.org/stable/44779733

Ogunbanjo, G. (2013). Nelson Rolihlahla Mandela: The iconic freedom fighter. South African Family Practice, 55(6), 490. https://doi.org/10.1080/20786204.2013.10874402

Pietersen, W. (2015). WHAT NELSON MANDELA TAUGHT THE WORLD ABOUT LEADERSHIP. Leader to Leader, 2015(76), 60–66. https://doi.org/10.1002/ltl.20180

Pretorius, F. (2012). The Second Anglo-Boer War: An Overview. Scientia Militaria – South African Journal of Military Studies, 30(2). https://doi.org/10.5787/30-2-171

Robert Gordon (1990) Early social anthropology in South Africa, African Studies, 49:1, 15-48, DOI: 10.1080/00020189008707715

Sarah Slator (2015) Politics in the Courtroom: The International Diplomacy, the Global Anti-Apartheid Movement and the Rivonia Trial, South Africa, 1963-64. [Thesis PhD, Oxford Brookes University, School of Education, Humanities and Languages]. https://doi.org/10.24384/my7a-3d49

Skinner, R. (2017). The dynamics of anti-apartheid: international solidarity, human rights and decolonization. Στο A. W. M. Smith & C. Jeppesen (Eds.), Britain, France and the Decolonization of Africa: Future Imperfect? (pp. 111–130). UCL Press. https://doi.org/10.2307/j.ctt1mtz521.10

Spiegel, A. D., & Becker, H. (2015). South Africa: Anthropology or Anthropologies? American Anthropologist, 117(4), 754–760. http://www.jstor.org/stable/43914594

The State v. F. Adams and others, No. 1701, Treason Trial 1957–1960, Judgment by Judge Rumpff (South African Court, 1960). URI: http://hdl.handle.net/2263/60036

United Nations Centre against Apartheid. (1979). The Freedom Charter of South Africa (Collation No. 89754, pp. 7). (New York, United States of America, C. Number: uil 3.810 Fr ARCHIV). Βλ. https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000244298

United Nations Security Council. (1960). Resolution 134 [S/RES/134]. https://undocs.org/S/RES/134(1960)  

World Campaign for the Release of South African Political Prisoners (Ιούνιος 1964), Price 3d, Vol. I, No. 3. (AAM Archives Committee. AAM Archive, Bodleian Library)

World Campaign for the Release of South African Political Prisoners. (1964). AAM Archives Committee. AAM Archive, Bodleian Library. (Catalogue: MSS AAM 398).

Αβραμοπούλου Ε. (Επιμ.) (2018). Το Συν-Αίσθημα στο Πολιτικό – Υποκειμενικότητες, Εξουσίες και Ανισότητες στον Σύγχρονο Κόσμο (Ο. Τσιακάλου Μεταφρ.) Νήσος.

Κυριακάκης Γ. (Επιμ.) (2006) Η Προσέγγιση του Άλλου – Ιδεολογία, Μεθοδολογία και Ερευνητική Πρακτική, Μεταίχμιο.

Παπαδημητρίου Ζήσης (1995) Από τον Μύθο της «Φυλής» στην Βαρβαρότητα του Ρατσισμού, Τετράδια Πολιτικού Διαλόγου Έρευνας και Κριιτκής, Τεύχος 36-37.

Views: 43