Εμείς, οι Λαοί: Απ’ το Δέντρο της Ειρήνης των Iroquois στην Διακήρυξη των Δικαιωμάτων των Αυτόχθονων Λαών

Επιβεβαιώνοντας ότι οι αυτόχθονες λαοί είναι ίσοι με όλους τους άλλους λαούς, αναγνωρίζοντας το δικαίωμα όλων των λαών στην διαφορετικότητα και στο να θεωρούν τους εαυτούς τους διαφορετικούς και να γίνονται σεβαστοί ως τέτοιοι,

Επιβεβαιώνοντας επίσης ότι όλοι οι λαοί συμβάλλουν στην πολυμορφία και τον πλούτο των πολιτισμών που αποτελούν κοινή κληρονομιά της ανθρωπότητας…

Οι αυτόχθονες λαοί θα έχουν πρόσβαση στην πλήρη συλλογική ή ατομική άσκηση όλων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και θεμελιωδών ελευθεριών, όπως αναγνωρίζονται στον Καταστατικό Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών, την Οικουμενική Διακήρυξη για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα και το διεθνές δίκαιο των ανθρωπίνων δικαιωμάτων…[1]

Και να, που η ανθρωπότητά μας, επί τέλους υιοθέτησε μια Διακήρυξη για τα δικαιώματα των αυτόχθονων λαών απανταχού στον ποικιλόμορφο κόσμο μας. Υφαίνοντας ένα πλέγμα προστασίας για την αυτοδιάθεση, την κοινωνική και πολιτισμική ανάπτυξη, την ιθαγένεια και από την καταστροφή, την εξαναγκαστική αφομοίωση ή στέρηση της ακεραιότητάς τους, ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών το 2007 τράβηξε μια γραμμή που χώρισε το παρελθόν απ’ το μέλλον, με ένα παρόν που πάλλεται να συνυπάρξει ανάμεσα στις δύο χρονικότητες. Πως φτάσαμε, όμως, στην υιοθέτηση μιας τέτοιας διακήρυξης; Και ποια τα οφέλη της για τους ανθρώπους που απευθύνεται και προστατεύει; Μπορούμε να την διαβάσουμε ως μια επίσημη απολογία ή ως ένα νέο κεφάλαιο που πορεύεται η ανθρωπότητα εν γένει;

1492, η χρονολογία που τραβούμε το νήμα της ιστορίας των αυτόχθονων λαών. Η ημερομηνία που άλλαξε την ρότα της ευρωπαϊκής γνώσης, και η ημερομηνία που πρόσφερε στον άνθρωπο το σκληρό τίμημα του ανακαλύπτειν. Ήταν τότε που ο Κολόμβος με ξεδιπλωμένα τα πανιά του απέπλευσε απ’ την Ισπανία με την πυξίδα να δείχνει το άγνωστο που έμελλε να γίνει το πιο γνωστό. Αποβιβάστηκε στις σημερινές Μπαχάμες και συνάντησε τους Taino, μια απ’ τις πολλές φυλές που κατοικούσαν στον παλιό τους Νέο Κόσμο.[2] Οι εκτιμήσεις του ακριβούς πληθυσμού των Taino εκείνη την εποχή είναι αρκετά θολές, με τις υποθέσεις να κυμαίνονται από μερικές χιλιάδες έως και ένα εκατομμύριο κατοίκους. Μέσα στο άμεσο μέλλον, η τύχη των Taino ήταν τόσο δυσοίωνη όσο και η επαφή με αυτούς τους ατσάλινους ξένους. Με την άφιξη κι άλλων Ισπανών αποίκων και πολεμιστών και με τον θάνατο του τελευταίου αρχηγού τους, του Higüey, οι Taino οδηγήθηκαν στην δουλεία και αρκετοί χιλιάδες πέθαναν απ’ τις νεοαφιχθείσες ασθένειες. Μέχρι το 1514, η πάλαι περιοχή των Taino, γνωστή στον Παλιό Κόσμο ως Ισπανιόλα, φιλοξενούσε μόνο 32.000 Taino.[3] Αυτή η πρώτη επαφή θα σηματοδοτούσε τους αιματηρούς αιώνες που ακολούθησε ο αργός και βάναυσος αποικισμός της Αμερικής. Συνοδευόμενος από εξερευνητές και ταξιδιώτες, ο αποικισμός στοίχισε την ζωή σε εκατομμύρια ιθαγενείς της αμερικανικής ηπείρου, απ’ τους Sioux και τους Apache έως του Yąnomamö και τους Guaraní.

Περίπου έναν αιώνα μετά, το 1618, το δουλοκτητικό πλοίο São João Bautista, ξεκίνησε το επίπονο ταξίδι του απ’ την Αγκόλα με προορισμό το Μεξικό [4]. Είχαν ήδη εγκατασταθεί οι ευρωπαϊκοί πληθυσμοί στην Αμερική και το συστηματικό δουλεμπόριο μόλις που άνοιγε τις σελίδες του στην σύγχρονη παγκόσμια ιστορία. Εκατομμύρια άνθρωποι μεταφέρονταν ετησίως απ’ την Αφρική προς την Αμερική με προορισμό μια ζωή στην υποδούλωση, τον εξευτελισμό και την ταπείνωση. Εάν μπορούσαμε να περιγράψουμε με μια φράση το φαινόμενο της ευρωπαϊκής αποικιοκρατίας θα χρησιμοποιούσαμε σίγουρα την εξής: «ξεριζωμένες γενιές, χαμένοι πολιτισμοί».

Μια απ’ τις πιο σκληρές τακτικές που επιβλήθηκαν όταν η αποικιοκρατία στοίβαξε τα διασκορπισμένα στον κόσμο θεμέλιά της ήταν η πολιτισμική αφομοίωση. Επιβάλλοντας την ευρωπαϊκή κουλτούρα, γλώσσα, θρησκεία και πολιτισμό, η ετερότητα και ποικιλότητα των υποδουλωμένων περιοχών υποβιβάστηκαν και ορισμένες βυθίστηκαν στην λήθη. Θρησκευτικές ιεραποστολές, εγκαθίδρυση διοικητικών υπαλλήλων, θέσπιση ευρωπαϊκών θεσμών χωρίς θεμέλιες βάσεις για να λειτουργήσουν ορθώς όπως στα μεγάλα μητροπολιτικά κέντρα και η μέθοδος του βασανισμού και της δουλείας έπλασαν έναν φθηνά μιμητικό κόσμο που ήλπιζε σε κάτι καθέτως ανώτερο.

Πιστεύω, ακράδαντα, ότι μία απ’ τις σημαντικότερες και πιο κτηνώδεις συνέπειες που επέφερε η αποικιοκρατία όλους αυτούς τους αιώνες υποδούλωσης στους λαούς που βοηθούσε να ανέλθουν, ήταν η λήθη. Η διαχρονικότητα του πολιτισμού υφίσταται στο πλαίσιο που το κοινωνικό ζώο, επιτυγχάνει μια αλληλόδραση, είτε αυτή πλαισιώνεται μέσω της μίμησης από γειτονικούς πολιτισμούς, είτε διαιωνίζοντας μια παράδοση που φαινομενικά μοιάζει στατική στον χρόνο. Η γλώσσα, φερ’ ειπείν, επιδέχεται τεράστιες αλλοιώσεις καθώς περνούν τα χρόνια, ένας μύθος αλλάζει καθώς αλλάζουν και οι άνθρωποι, οι θρησκείες προσαρμόζονται στις επιταγές της συγχρονικότητας. Όλα αυτά τα στοιχεία του πολιτισμού διαπλέκονται και σφυρηλατούνται, αλλά όταν αποβάλλονται ή απορρίπτονται, τότε επέρχεται η πρωτογενής, κατ’ εμέ, ανάγκη αναβίωσης του παλαιού, διατήρησης του θυμικού, της παράδοσης, των ηθών, της γλώσσας, της τέχνης, όλα εκείνα τα στοιχεία, δηλαδή, που δίνουν νόημα και ερμηνεύουν την κοινωνική ζωή. Ο Clifford Geertz, ακολουθώντας την ημική προσέγγιση του Pike[5], πρότεινε ότι τον πολιτισμό πρέπει να τον δούμε ερμηνευτικά, πρέπει να κατανοήσουμε τα νοήματα και τα σύμβολα που ενσωματώνονται στις πολιτισμικές πρακτικές, και έτσι, θα οδηγηθούμε στην κατανόηση ολόκληρου του πολιτισμού[6]. Πως ερμηνεύεται, λοιπόν, η λήθη και πως προστατεύεται ένα δικαίωμα που πατάχτηκε για αιώνες;

Το παρόν άρθρο επιδιώκει να παρουσιάσει την ιστορία που γέννησε την Διακήρυξη για τα Δικαιώματα των Αυτόχθονων Λαών του ΟΗΕ, προσπαθώντας να διατυπώσει ορισμένα σημαίνοντα ερωτήματα γύρω απ’ την ερμηνεία της διακήρυξης και του τρόπου με τον οποίον τα δικαιώματα των απανταχού αυτόχθονων μπορούν πράγματι να διαφυλαχθούν απ’ τους περισπασμούς μιας παγκοσμιοποιημένης ανθρώπινης κοινότητας.

Οι Δύο Κλωστές του Νήματος

Κατά την δεύτερη δεκαετία του 20^ου αιώνα συντελέστηκαν δύο σημαντικά γεγονότα, που τα τοποθετώ ως την νομική και διεθνή απαρχή για την συζήτηση γύρω απ’ τα δικαιώματα των αυτόχθονων λαών ως ξέχωρα απ’ τα οικουμενικά ανθρώπινα δικαιώματα. Ενώ η Οικουμενική Διακήρυξη Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων που υπογράφηκε το 1948 απ’ τον ΟΗΕ εξασφαλίζει την προάσπιση των δικαιωμάτων του ανθρώπου χωρίς φυλετικές ή πολιτισμικές διαφορές, οι αυτόχθονες λαοί εδώ και πολλούς αιώνες πασχίζουν για τα δικά τους δικαιώματα, τα οποία κυρίως περιπλέκονται γύρω απ’ τα δικαιώματα επί της γης, επικρατείας, και λοιπών πολιτισμικών πρακτικών και εκφράσεων.

Ο Deskaheh και η Υπόθεση των Καναδών Ιθαγενών

Το 1923, τέσσερα χρόνια μετά την ίδρυση της Κοινωνίας των Εθνών και πέντε χρόνια μετά την λήξη του Μεγάλου Πολέμου, η συνομοσπονδία των Haudenosaunee υπέβαλε αίτηση για ένταξη στην Κοινωνία των Εθνών ως ξεχωριστό έθνος.[7] Η Συνομοσπονδία των Haudenosaunee είναι γνωστή στον αγγλικό κόσμο ως τα Έξι Έθνη των Iroquois του Grand River, μια περιοχή που σήμερα ταυτίζεται με το Οντάριο. Η συνομοσπονδία κρατείται ενωμένη με τον Μεγάλο Νόμο της Ειρήνης (Kaianere’ko:wa), ο οποίος σύμφωνα με την παράδοση των Αμερινδιάνων προσφέρθηκε στον μεγάλο ηγέτη Hiawatha από τον Μεγάλο Ειρηνοποιό, τον επονομαζόμενο προφήτη, του οποίου το όνομα – Deganawida – οι Iroquois αποφεύγουν να χρησιμοποιούν.[8] Η συνομοσπονδία των Haudenosaunee επηρέασε την ιστορία του κόσμου πολύ περισσότερο απ’ όσο πιστεύουμε στ’ αλήθεια. Σύμφωνα με τα γραφόμενα του Μεγάλου Νόμου των Iroquois, «…Οι άρχοντες κάθε έθνους στο μέλλον θα διευθετούν τις υποθέσεις του έθνους τους μ’ αυτή τη φλόγα του συμβουλίου που θα διέπεται πάντα απ’ τους νόμους και τους κανόνες του συμβουλίου της Συνομοσπονδίας και από την Μεγάλη Ειρήνη»[9] Ο Μεγάλος Νόμος αποτελεί για την Συνομοσπονδία ένα νομικό έγγραφο που εγγυάται και υποχρεώνει τα έθνη-μέλη να συμμορφώνονται βάσει των διατάξεων – wampum που προτάσσει ο Νόμος. Πέραν των ριζών που άπλωσε το Δέντρο της Ειρήνης απ’ τον Μεγάλο Ειρηνοποιό, ο Μεγάλος Νόμος φέρεται να επηρέασε σε έναν βαθμό και το φιλελεύθερο Σύνταγμα των Ηνωμένων Πολιτειών, μια άποψη που δημιούργησε σφοδρές διαμάχες στον κύκλο των ιστορικών και των ανθρωπολόγων. Η επιρροή των ιθαγενών στην σύγχρονη δυτική σκέψη αναφέρεται εκτενώς απ’ τους Graeber και Wengrow (2023)[10], οι οποίοι υποστηρίζουν ότι οι νεοφερμένοι Ευρωπαίοι, ιεραπόστολοι και άποικοι διεξήγαγαν μεγάλες συζητήσεις με τους ιθαγενείς για καίρια ζητήματα, όπως για αυτό της δικαιοσύνης και των δικαιωμάτων. Από μια άλλη σκοπιά, όπως αναφέρει ο John Kahionhes Fadden, «…οι Αμερικανοί δεν αντέγραψαν την Kaianere’ko:wa, [τον Μεγάλο Νόμο της Ειρήνης], επειδή είχαν σκλάβους, μεταχειρίζονταν τις γυναίκες τους σαν μιαρά πλάσματα˙ δεν φαίνεται να είχαν καμία ευαισθησία απέναντι στο περιβάλλον».[11] Η συζήτηση για την επιρροή που άσκησαν ή όχι οι ιθαγενείς Αμερικανοί στο Σύνταγμα των ΗΠΑ μπορεί να προσθέσει ένα ακόμα στοιχείο που λείπει απ’ τις απερίσκεπτες και εθνικιστικές οπτικές. Η μίμηση και η παρατήρηση δρουν ανεξάρτητα απ’ το έλλογο μέρος της σκέψης, αναπόφευκτα συμβαίνει, και σε ορισμένες περιπτώσεις, όπως η προκείμενη, ίσως να δρα για καλό.

Απ’ το 1100, τότε που περίπου υιοθετήθηκε ο Μεγάλος Νόμος μέχρι και το 1923, η Συνομοσπονδία των Iroquois πρόσθεσε ένα ακόμα έθνος, και έτσι μετονομάστηκε στα Έξι Έθνη των Iroquois (οι Mohawk, οι Oneida, οι Onondaga, οι Cayuga, οι Seneca και από το 1722 οι Tuscarora). Στις αρχές του 20^ου αιώνα, οι ιθαγενείς αγανακτισμένοι και απογοητευμένοι από την κακομεταχείριση που λάμβαναν απ’ την κυβέρνηση, ιδίως απ’ το Τμήμα Υποθέσεων των Ινδιάνων του Καναδά (εφεξής ΤΥΙΚ), αποφάσισαν να στείλουν μια αντιπροσωπευτική ομάδα στην Κοινωνία των Εθνών ώστε να ζητήσουν ένταξη στον παγκόσμιο οργανισμό. Εκείνη την περίοδο, το ΤΥΙΚ φανέρωνε το τέλμα του, την αναξιοπιστία του και την κακοδιαχείριση των υποθέσεων που υποτίθεται ότι θα διευθετούσε αναφορικά με τον γηγενή πληθυσμό.[12] Μια απ’ τις υποθέσεις που είχε αναλάβει να διευθετήσει ήταν η αφομοίωση, η οποία επιτεύχθηκε μέσω των Καναδικών Οικοτροφείων (Residential Schools), ιδρυμάτων δηλαδή στα οποία βιαίως και δι’ εξαναγκασμού απομακρύνονταν παιδιά απ’ τις οικογένειές τους για να κρατηθούν εκεί επ’ αόριστον με σκοπό να πατάξουν την ιθαγενική τους ταυτότητα και να δημιουργήσουν μια γενιά κομμένη και ραμμένη στα μέτρα της λευκής καναδικής κυριαρχίας.[13] Στον καμβά των απαγορεύσεων και περιορισμών της κυβέρνησης έρχονται να προστεθούν και ο εκτοπισμός απ’ την γη και η εξαναγκαστική παραμονή σε καταυλισμούς ιθαγενών, η άρνηση των δικαιωμάτων τους και πρωτίστως η άρνηση του εκλέγειν και εκλέγεσθαι στις ομοσπονδιακές εκλογές, η εκμετάλλευση των πόρων χωρίς επαρκή διαβούλευση ή αποζημίωση, οι νομικές διακρίσεις όπως ο Νόμος περί Ινδιάνων του 1876[14] και οι εικονικές και ψευδεπίγραφες συνθήκες και συμφωνίες. Έτσι, το 1923, ο Deskaheh (τίτλος αρχηγού – Cayuga royaner), γνωστός και ως Levi General, μαζί με τον George Decker, έναν δικηγόρο απ’ τις ΗΠΑ, υπέβαλε αίτηση στην Μεγάλη Βρετανία να αναγνωριστούν τα Έξι Έθνη των Ιροκουά ως ανεξάρτητο έθνος.[15] Το αίτημα για ακρόαση στον τότε βασιλιά Γεώργιο Ε’ δεν απέβη καρποφόρο, και έτσι η υπόθεση στάλθηκε στον νεαρό τότε Winston Churchill, ο οποίος διατελούσε Υπουργός Εξωτερικών για τις Αποικίες. Το αίτημα απορρίφθηκε με την δικαιολογία ότι τα Έξι Έθνη δεν πληρούσαν τα κριτήρια για την αναγνώρισή τους ως έθνος.[16] Προς απογοήτευσή τους, η Βρετανία δεν στάθηκε άξια των περιστάσεων και αρνήθηκε να παραπέμψει το αίτημα στο κατάλληλο τμήμα για την διεξαγωγή της έρευνας, όπως απαιτούνταν σε κάθε άλλη περίπτωση που έθνος ή κράτος επιθυμούσε την ένταξή του στην Κοινωνία των Εθνών. Έτσι, οι δυό τους ταξίδεψαν στην Γενεύη και απευθύνθηκαν στις Κάτω Χώρες, με τις οποίες ιστορικά είχαν συνάψει διπλωματικές σχέσεις ήδη απ’ το 1600. Επικαλούμενοι την έννοια της αυτοδιοίκησης και ζητώντας προστασία απ’ την Κοινωνία των Εθνών απέναντι στην επιθετικότητα των Καναδών γειτόνων τους, ερμήνευσαν αυτολεξεί το Σύμφωνο της Κοινωνίας των Εθνών και ανέμεναν η οπτική τους να βρει ανταπόκριση απ’ τον παγκόσμιο οργανισμό.[17] Στις 6 Αυγούστου του 1923, ο Deskaheh έγραψε ένα υπόμνημα απευθυνόμενος στην Γραμματεία της Κοινωνίας των Εθνών, το The Red Man’s Appeal for Justice. Γράφει στο άρθρο 15:

Με προφανή σκοπό την καταστροφή της κυβέρνησης των Έξι Εθνών, η Κυριαρχική Κυβέρνηση διέπραξε, χωρίς δίκαιη ή νόμιμη αιτιότητα, τον Δεκέμβριο του έτους 1922 ή περίπου τον Δεκέμβριο του έτους 1922, πράξη πολέμου κατά των Έξι Εθνών, πραγματοποιώντας εχθρική εισβολή στην επικράτεια των Έξι Εθνών, όπου η Κυριαρχική Κυβέρνηση εγκατέστησε ένοπλη δύναμη την οποία έκτοτε διατηρεί εκεί, και η παρουσία της παρεμπόδισε και παρεμποδίζει το Συμβούλιο των Έξι Εθνών στην άσκηση της δεόντως συσταθείσας κυβέρνησης του λαού των Έξι Εθνών και αποτελεί απειλή για την διεθνή ειρήνη.[18]

Όμως, η Γραμματεία της Κοινωνίας των Εθνών, σαφώς επηρεασμένη απ’ την βρετανική και καναδική αγανάκτηση και ρητορική μίσους προς τους ιθαγενείς του Καναδά, αρνήθηκε την ακρόαση και την έκκληση του Deskaheh, εξηγώντας ότι «οι διεκδικήσεις απ’ το εσωτερικό του Καναδά έρχονται σε σύγκρουση με το καναδικό έθνος. Οι μειονότητες οφείλουν να συνεργαστούν ως πιστοί πολίτες».[19]

Η λύση που παραδοσιακά υιοθετούν οι αποικιακές κυβερνήσεις, όχι μόνο στον Καναδά, αλλά παντού στον κόσμο, είναι η βίαιη στοχοποίηση και δυσφήμηση των ατόμων που απειλούν την αρμονία του νέου και μιμητικά πλασμένου κόσμου τους. Η Καναδική Έφιππη Αστυνομία επιχείρησε ένοπλη εισβολή στο χωριό που διέμενε ο Deskaheh, προκειμένου να βρει αποδείξεις για την ταραχοποιητική συμπεριφορά του, όπως αλκοόλ, όπλα ή οτιδήποτε θα μπορούσε να αποδυναμώσει και να ακυρώσει τις αξιώσεις του.[20]

Επειδή ο Deskaheh ταξίδεψε στην Γενεύη με διαβατήριο κληρονομικού συμβούλου, οι καναδικές αρχές δεν επέτρεψαν τον επαναπατρισμό του. Απεβίωσε μόνος του στην εξορία το 1925.[21] Δεν εγκατέλειψε ποτέ την υπεράσπιση του λαού του, των Έξι Εθνών των Iroquois, και πάλεψε για τα δικαιώματα του ίδιου και του έθνους του μέχρι το τέλος. Η Έκκληση του Deskaheh, απ’ την άλλη, αποτελεί απόδειξη του αδάμαστου πνεύματος ενός λαού που αρνείται να σιωπήσει την ιστορία του. Είναι μια κατακραυγή για δικαιοσύνη, για ειρήνη, για συμφιλίωση, μια έκκληση για αναγνώριση και πάταξη της σκιώδους αδιαφορίας. Ο Deskaheh καλεί τον κόσμο να ακούσει το κάλεσμα της δικαιοσύνης, να τιμήσει την ποικιλομορφία της ανθρώπινης ύπαρξης και, τελικά, να διαδώσει ότι όλοι μας μπορούμε από λίγο, να φροντίσουμε αυτό το Δέντρο της Ειρήνης.

Ο T.W. Ratana και η Υπόθεση των Māori

Αρκετά μίλια μακριά απ’ τον Καναδά, στην Νέα Ζηλανδία, στην χώρα που ο πολιτισμός των Māori ευημερούσε εκατοντάδες χρόνια, ζούσε ο πολιτικός και θρησκευτικός ηγέτης Tahupōtiki Wiremu Rātana (εφεξής T.W. Ratana). Ο T.W. Ratana δημιούργησε το θρησκευτικό κίνημα Rātana, μετά από ένα όραμα, στο οποίο του εμφανίστηκε το Άγιο Πνεύμα. Ως Māngai (μεσάζοντας), ο Rātana απέκτησε πολύ γρήγορα φήμη και στις αρχές της δεκαετίας του ’20, ταξίδεψε στην Νέα Ζηλανδία, επισκέπτοντας χωριά και κηρύσσοντας τον θρησκευτικό λόγο. Αφού συνέλεξε υπογραφές από περισσότερους από 30.000 Māori[22], ο Rātana ζήτησε ακρόαση απ’ τον βασιλιά της Αγγλίας, Γεώργιο Ε’ το 1924 για τα ζητήματα και δικαιώματα των αυτόχθονων στην χώρα του. Στις διεκδικήσεις που αξίωσε, ζητούσε, μεταξύ άλλων, την τήρηση της Συνθήκης του Waitangi. Η ακρόαση απορρίφθηκε και ο Ratana επέστρεψε πίσω στην Νέα Ζηλανδία.[23]

Στις 6 Φεβρουαρίου του 1840, το Βρετανικό Στέμμα και εκπρόσωποι των Māori υπέγραψαν την Συνθήκη, στην οποία διασφαλίζονται τα δικαιώματα, η ειρήνη και η εγκαθίδρυση μιας κυβέρνησης που θα εκπροσωπεί τον πολιτισμό τους. Στο άρθρο 3 διαβάζουμε:

Γι’ αυτή τη συμφωνημένη διευθέτηση, επομένως, που αφορά την κυβέρνηση του Στέμματος, η Βασίλισσα της Αγγλίας θα προστατεύσει όλους τους απλούς ανθρώπους της Νέας Ζηλανδίας και θα τους δώσει τα ίδια δικαιώματα και υποχρεώσεις με τους ανθρώπους της Αγγλίας αναφορικά με την ιθαγένεια.[24]

Μεταξύ άλλων, η Συνθήκη προέβλεπε την αγορά και πώληση κομματιών γης που ανήκαν στους Māori, οι οποίες όμως έπρεπε να διευθετηθούν βάσει ορισμένων προδιαγραφών, δηλαδή ισότιμων ανταλλαγών. Για παράδειγμα, όπως αναφέρει ο Andy Fyers (2018)[25] οι Ngāi Tahu πούλησαν για 15.000 λίρες το μεγαλύτερο μέρος του Νότιου Νησιού στο Στέμμα (το οποίο αντιστοιχούσε σε ένα κλάσμα της δεκάρας ανά στρέμμα) με αντάλλαγμα την δημιουργία σχολείων και νοσοκομείων. Τα σχολεία και τα νοσοκομεία, ωστόσο, δεν υλοποιήθηκαν ποτέ και οι Ngāi Tahu έλαβαν αντ’ αυτού 37.000 στρέμματα της αγορασθείσας γης (το ένα χιλιοστό σε αντιδιαστολή με το ένα δέκατο). Στις αρχές του 20^ου αιώνα, 2.000 Ngāi Tahu κατάφεραν να επιβιώσουν στα παραδοσιακά τους εδάφη. Σήμερα, μόνο το 4.8% των εθνικών γαιών ανήκουν επίσημα στους Māori, κάτι που ανθρωπολογικά σημαίνει ότι δεν μπορούν πλέον να επισκέπτονται και να διεξάγουν τελετουργικές και πολιτισμικές πρακτικές σε taonga που θεωρούνται ιεροί τόποι. Ποια είναι, λοιπόν, η αξία της Συνθήκης όταν μπορεί να παραβιάζεται; Οι προκείμενες περιπτώσεις κλοπής της γης και παραβίασης των διατάξεων μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι το Στέμμα κατάφερε να εκμεταλλευτεί, μέσα από νομικούς ελιγμούς και μερικές φορές άσεμνα παρανόμως, τα γραφόμενα της Συνθήκης που επιδέχονται ίσως πολλαπλές ερμηνείες.

Ο T.W. Ratana και ο Deskaheh αποτελούν δύο ιστορικά παραδείγματα σθένους και επιμονής και διαδραμάτισαν καθοριστικό ρόλο στην διαμόρφωση των δικαιωμάτων των αυτόχθονων λαών, αφήνοντας ένα ανεξίτηλο σημάδι στην πορεία του ακτιβισμού. Οι προσπάθειες του Deskaheh να εξασφαλίσει την αναγνώριση των Έξι Εθνών των Iroquois στην Κοινωνία των Εθνών έφερε στο φως την συζήτηση γύρω απ’ τις αρχές του διεθνούς δικαίου και της έννοιας της δικαιοσύνης, ενώ ταυτόχρονα φώτισε τις συστημικές αδικίες που αντιμετώπιζαν οι κοινότητες των αυτόχθονων, υποχρεώνοντας την παγκόσμια κοινότητα να αντιμετωπίσει την κληρονομιά της αποικιοκρατίας και να αναγνωρίσει τα εγγενή δικαιώματα των αυτόχθονων πάνω στα εδάφη, την αυτοδιοίκηση, τον πολιτισμό και την ιστορία τους. Παρομοίως, οι ενέργειες του T.W. Ratana να φέρει τα αιτήματα των Māori ενώπιον του νεοσυσταθέντος οργανισμού, έφεραν στο προσκήνιο τις διαρκείς αδικίες που υπέστησαν οι κοινότητες των αυτόχθονων στην Νέα Ζηλανδία και αλλού. Επισημαίνοντας ότι οι Συνθήκες αν είναι να υπογράφονται, τότε πρέπει και ρητώς να τηρούνται, η οραματική ηγεσία του ενέπνευσε γενιές ακτιβιστών και ηγετών Māori να συνεχίσουν τον αγώνα για δικαιοσύνη, ισότητα και ειρήνη, έννοιες αυταπόδεικτες στις μετέπειτα Διακηρύξεις του ΟΗΕ. Ίσως, αυτό που ανέφερε η Grace Xiu Woo να ταιριάζει απόλυτα σ’ αυτό το κεφάλαιο της παγκόσμιας ιστορίας και είθε να αποτελεί την παραδοχή, βάσει της οποίας θα μπορέσουμε να σμιλεύσουμε έναν καλύτερο κόσμο στο μέλλον: «αν θέλουμε να αποαποικιοποιήσουμε το μέλλον, πρέπει πρώτα να αποαποικιοποιήσουμε την κατανόηση του παρελθόντος».

Ψελλίζοντας τα Δικαιώματα

Αν δεχτούμε ως ορθή την παραδοχή ότι η ανθρωπολογία είναι γέννημα της αποικιοκρατίας[26], τότε δεν θα πρέπει να μας εκπλήσσει το γεγονός ότι στήριξε στις ακαδημαϊκές και επιστημολογικές δομές της στην εξελικτική κάθετη θεωρία, όπως αυτή διατυπώθηκε απ’ τον Morgan, τον Maine, και τον Δαρβίνο πριν απ’ αυτούς. Δύο πρώιμα ανθρωπολογικά έργα, το The Ancient Law (1861) του Maine και το The Ancient Society (1877) του Morgan προτείνουν ότι ο πολιτισμός εξελίσσεται καθέτως, με τον Ευρωπαϊκό πολιτισμό να θεωρείται ο κολοφώνας της ανθρώπινης εξέλιξης.[27] Αυτή η παραδοχή ενθαρρύνθηκε στην πράξη από τις αποικιοκρατικές κυβερνήσεις.

Ο 20^ος αιώνας μπορεί να θεωρηθεί ο αιώνας της αποαποικιοποίησης, της προσπάθειας σύστασης νέων εθνών, απαλλαγμένων απ’ την καταδυνάστευση της αποικιοκρατίας. Ωστόσο, η θέση των αυτόχθονων πληθυσμών παρέμενε χαμηλά στην ατζέντα των νέων πολιτικών, οι οποίοι πάσχιζαν να βρουν την θέση τους στην παγκόσμια σκηνή.

Μια Παγκόσμια Κατακραυγή

Παράλληλα με την αποαποικιοποίηση, ανθίζει και η εποχή των Μη Κερδοσκοπικών Οργανισμών και του αλληλέγγυου ακτιβισμού, κυρίως στο δεύτερο μισό του 20^ου αιώνα. Το 1961, ο Peter Benenson, ιδρύει την Διεθνή Αμνηστία, μετά από μια εκρηκτική δημοσίευση στην εφημερίδα The Observer, που τιτλοφόρησε «Οι Ξεχασμένοι Κρατούμενοι», και την έκδοση του βιβλίου The Prosecution 1961, στα οποία επεσήμανε τις άδικες φυλακίσεις και τους βασανισμούς που υφίστανται άνθρωποι ανά τον κόσμο δίχως έννομες διαδικασίες.[28] Την ίδια εποχή ιδρύεται και η Survival International, το 1969, από μια ομάδα ανθρώπων που συγκλονίστηκαν απ’ την γενοκτονία των αυτόχθονων πληθυσμών του Αμαζονίου.[29] Συγκεκριμένα, ο Norman Lewis δημοσίευσε στην Sunday Time Magazine στις 23 Φεβρουαρίου του 1969 ένα άρθρο με τίτλο Genocide.[30] Συγκεκριμένα, ο Norman ανέφερε: «Πριν από δέκα χρόνια, υπήρχαν πάνω από 400 Tchikaos, αλλά το 1966 κατακλύστηκαν από διαμαντοθήρες που πυροβολούσαν κάθε Ινδιάνο που συναντούσαν. Τώρα επιβιώνουν μόλις 53, που προστατεύουν το Πάρκο Xingu».[31] Λίγα χρόνια αργότερα, τη δεκαετία του 1980, στην Βραζιλία στα αχανή μονοπάτια που χάραξαν οι Yanomami στον Αμαζόνιο, παράνομοι χρυσοθήρες επιχειρούσαν εξορύξεις με σκοπό να βρουν χρυσό, και όταν τα αποτελέσματα ήταν απογοητευτικά γι’ αυτούς, ξεσπούσαν σ’ αυτούς τους άγριους. Ένας στους πέντε Yanomami στη Βραζιλία πέθαινε από βίαιες επιθέσεις ή ασθένειες που έφερναν οι ξένοι.[32] Ένας απ’ τους επιζώντες της σφαγής των 16 Yanomami αναφέρει στην Survival International: «οι χρυσοθήρες σκότωσαν τ’ αδέλφια μας, και τον πατέρα μας με μαχαίρια…Δεν μπορούμε να μιλάμε γι’ αυτό, γιατί μας θλίβει πολύ. Όταν θυμόμαστε την σφαγή, αναπολούμε τον πατέρα μας».[33] Το σκοτάδι που άπλωναν οι αμείλικτοι ξένοι εισβολείς, δεν κατάφερε να σβήσει την φλόγα των ιθαγενών του Αμαζονίου. Αρνούμενοι να σιωπάσουν απέναντι στην κακοφωνία της καταπίεσης, οι Yanomami συνέχισαν να αγωνίζονται για την προστασία και την επιβίωση του λαού τους, και του περιβάλλοντος. Γιατί ο αγώνας τους δεν αφορά μόνο τους ίδιους, αλλά και την ψυχή του Αμαζονίου, το μέλλον του πλανήτη, που κάποιοι αρνήθηκαν να σεβαστούν και να το δεχτούν ως σπίτι τους. Την ίδια εποχή, ιδρύεται και η Διεθνή Ομάδα Εργασίας για τις Υποθέσεις των Αυτόχθονων (εφεξής ΔΟΕΥΑ), με έδρα την Κοπεγχάγη[34] με σημαντική συμβολή στις μετέπειτα προσπάθειες υιοθέτησης μιας διακήρυξης που να προστατεύει τα δικαιώματα των αυτόχθονων.

Οι μη κερδοσκοπικές οργανώσεις και οι ομάδες του ΟΗΕ, στον μακρύ δρόμο προς την διακήρυξη συνέβαλαν σημαντικά στην υιοθέτηση και την συγγραφή των άρθρων, κατά κύριο λόγο επειδή εκπροσωπούσαν τους αυτόχθονες πληθυσμούς και λάμβαναν υπ’ όψιν τα αιτήματά τους. Πολύ αργότερα, ο José R. Martinez Cobo μίλησε σε μια Διάσκεψη της Γενικής Γραμματείας του ΟΗΕ το 2014 απευθυνόμενος στα ζητήματα που εξακολουθούν να αντιμετωπίζουν αυτόχθονες πληθυσμοί ανά τον κόσμο. Μιλώντας για την υιοθέτηση μιας επί χάρτου διακήρυξης με νόμιμη ισχύ, ο Cobo ανέφερε ότι αυτή η συγκεκριμένη διακήρυξη θα διαφέρει απ’ τις άλλες που υιοθέτησε ο ΟΗΕ, καθώς απαιτεί την συμμετοχή των ίδιων των αυτόχθονων πληθυσμών διά μέσω εκπροσώπων, στηρίζοντας το σύνθημα «Τίποτα για Εμάς, Χωρίς Εμάς». [35]

Περπατώντας στα Νομικά μονοπάτια

Ένας νέος δικηγόρος απ’ την Γουατεμάλα, ο Augusto Willemsen Diaz, ο οποίος ήταν υπάλληλος Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων στην Γενική Γραμματεία του ΟΗΕ απ’ την δεκαετία του ’50, προσπαθούσε στις κατά καιρούς μελέτες που εκπονούσε ο ΟΗΕ για τις μειονότητες και τις διακρίσεις, να εντάξει τα προβλήματα που αντιμετώπιζαν οι αυτόχθονες. Όπως αναφέρει ο ίδιος, «σε αυτή τη Μελέτη [Μελέτη του ΟΗΕ για τις Φυλετικές Διακρίσεις]…στόχος ήταν να επιμείνω σε μια ειδική μελέτη για τους αυτόχθονες λαούς, δεδομένου ότι το φαινόμενο της βίαιης στρατιωτικής ήττας [κατάκτησης] και του επακόλουθου αποικισμού, που υπήρχε και σε άλλες περιπτώσεις, μεταξύ άλλων, και στους λαούς Abya Yala [Αμερική] απ’ τον 15^ο αιώνα και μετά, είχε εντείνει, επεκτείνει και επιτείνει πανάρχαια χαρακτηριστικά του ρατσισμού και των φυλετικών διακρίσεων».[36]

Πολύ σύντομα, το 1971, ο José R. Martinez Cobo πρότεινε την διεξαγωγή μελέτης με τίτλο Μελέτη του Ζητήματος των Διακρίσεων εις βάρος των Αυτόχθονων Πληθυσμών, η οποία και εγκρίθηκε απ’ την υπό-επιτροπή των Ηνωμένων Εθνών, υπεύθυνη για την πρόληψη των διακρίσεων και την προστασία των μειονοτήτων. Αν και η μελέτη δημοσιεύθηκε μόλις το 1987[37], δεκαέξι χρόνια αργότερα, κατανοούμε ότι πράγματι κάποιος ψέλλισε στ’ αυτιά εκείνων που μπορούσαν να αλλάξουν εννόμως και επισήμως τον κόσμο, ότι πρέπει να προστατέψουμε τα δικαιώματα των αυτόχθονων πληθυσμών του κόσμου και στην πράξη. Η Μελέτη του Cobo παρουσιάστηκε σε διάφορες συνόδους που πραγματοποίησε η υπό-επιτροπή.[38] Στις 30 Αυγούστου του 1984, η υπο-επιτροπή ενέκρινε το ψήφισμα 1984/35, με το οποίο χαρακτήριζε την μελέτη «ιδιαίτερα πολύτιμη συμβολή στην αποσαφήνιση βασικών νομικών, κοινωνικών και πολιτισμικών προβλημάτων που αφορούν τους αυτόχθονες πληθυσμούς».[39] Την επόμενη χρονιά, η Ομάδα Εργασίας για τους Αυτόχθονες Πληθυσμούς (εφεξής ΟΕΑΠ) που συστάθηκε απ’ το Οικονομικό και Κοινωνικό Συμβούλιο του ΟΗΕ διατύπωσε την ανάγκη σύστασης μιας δήλωσης που θα καταγράφει και θα προασπίζει τα δικαιώματα των αυτόχθονων πληθυσμών. Το προσχέδιο της δήλωσης παρουσίαζε επτά αρχές, οι οποίες θα εξετάζονταν απ’ την Γενική Γραμματεία του ΟΗΕ. Συγκεκριμένα περιελάμβαναν:

το δικαίωμα στην πλήρη και αποτελεσματική απόλαυση των παγκοσμίως αναγνωρισμένων ανθρωπίνων δικαιωμάτων,
το δικαίωμα στην ισότητα και την ελευθερία από τις διακρίσεις,
το συλλογικό δικαίωμα ύπαρξης και προστασίας από τη γενοκτονία, καθώς και το ατομικό δικαίωμα στη ζωή,
τα δικαιώματα σε σχέση με τις θρησκευτικές τελετές και την πρόσβαση σε ιερούς τόπους,
το δικαίωμα σε όλες τις μορφές εκπαίδευσης,
το δικαίωμα στη διατήρηση της πολιτισμικής ταυτότητας και των παραδόσεων και στην επιδίωξη της δικής τους πολιτιστικής ανάπτυξης
το δικαίωμα «στην προώθηση της διαπολιτισμικής πληροφόρησης και εκπαίδευσης, αναγνωρίζοντας την αξιοπρέπεια και την ποικιλομορφία των πολιτισμών τους».[40]

Αυτό το προσχέδιο εγκρίθηκε το 1994 και εξετάστηκε από την Επιτροπή Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του ΟΗΕ. Ένας απ’ τους λόγους που καθυστέρησε τόσο η έγκρισή του ήταν η διφορούμενη έννοια της αυτοδιάθεσης. Ο τρόπος με τον οποίον είχαν συσταθεί τα έθνη μέχρι το τέλος του 20^ου αιώνα δεν επέτρεπε σε επιμέρους εθνοτικές ομάδες και μειονότητες να διεκδικούν δική τους αυτονομία στη γη. Έτσι, με το μένος για ανεξαρτησία, πολλά κράτη απορρόφησαν τα δικαιώματα των αυτόχθονων και τα ενέταξαν στις εθνικές προσδοκίες του έθνους. Η συζήτηση που άνοιξε με το προσχέδιο της διακήρυξης για τα δικαιώματα των αυτόχθονων πληθυσμών, μεταξύ άλλων, συμπεριλάμβανε την διευθέτηση της έννοιας της αυτοδιάθεσης, την περιγραφή της έννοιας του αυτόχθονα και τις ομάδες που εν τέλει θα απευθυνόταν[41].

Το 1995, συστάθηκε μια διαθεματική ομάδα εργασίας, η οποία ήταν υπεύθυνη για την εξέταση του προσχεδίου της δήλωσης, όπως αυτό εγκρίθηκε το 1994. Το ιδανικό στο οποίο ήλπιζε η ομάδα εργασίας ήταν η διακήρυξη να εγκριθεί και να υιοθετηθεί στο πλαίσιο της Διεθνούς Δεκαετίας των Αυτόχθονων του Κόσμου (1995 – 2004)[42]. Τα αποτελέσματα που περίμενε η Διεθνής Δεκαετία των Αυτόχθονων του Κόσμου δεν ήταν τα προσδοκόμενα, και μέσα σ’ αυτά ήταν και η τελική επίσημη υιοθέτηση της Διακήρυξης για τα Δικαιώματα των Αυτόχθονων Πληθυσμών.

Υιοθετώντας την Διακήρυξη το 2007

Απ’ την στιγμή που το προσχέδιο της Διακήρυξης για τα Δικαιώματα των Αυτόχθονων Πληθυσμών εγκρίθηκε το 1994 μέχρι και το 2007 που υιοθετήθηκε η διακήρυξη επίσημα απ’ τον ΟΗΕ, αν και μεσολαβούν λίγα χρόνια σε σχέση με μια αιωνιότητα κτηνωδίας, οφείλουμε να αναγνωρίσουμε την ιδιαίτερη σύσταση αυτής της διακήρυξης, η οποία δεν υιοθετήθηκε με τρόπο που εγκρίθηκαν άλλες διακηρύξεις στα πλαίσια του ΟΗΕ.

Οι αυτόχθονες, δια μέσω εκπροσώπων, είχαν λόγο σε όλη τη διαδικασία που ακολούθησε, η οποία αναλύεται παρακάτω, και μάλιστα πρότειναν ορισμένα σημεία που θα μπορούσαν να εξυπηρετήσουν καλύτερα τα συμφέροντά τους. Ο ΟΗΕ σε ορισμένες περιπτώσεις υιοθετεί αυτό που αποκαλείται απ’ τον Passy ως «άτυπες στρατηγικές ενσωμάτωσης», οι οποίες επιτρέπουν την συμμετοχή άτυπων οργανώσεων που διαφορετικά θα περνούσαν από δοκιμασίες και τεστ για την διαπίστωση της εγκυρότητάς τους. Η ΔΟΕΥΑ ενθάρρυνε, λοιπόν, την θέσπιση νέων κανονισμών που θα επέτρεπαν την ευρεία συμμετοχή εκπροσώπων οργανώσεων αυτόχθονων πληθυσμών, ανεξάρτητα απ’ το οργανωτικό τους καθεστώς.[43]

Κατά την διάρκεια της 4^ης Συνόδου, τον Μάιο του 2005, συμμετείχαν 155 Οργανισμοί Αυτόχθονων Πληθυσμών (εφεξής ΟΑΠ), εκ των οποίων μόνο 16 είχαν συμβουλευτικό καθεστώς[44]. Αυτό επιτράπηκε από την ΔΟΕΥΑ, η οποία καθιέρωσε μια άτυπη διαδικασία βάσει της οποίας μπορούσαν να συμμετάσχουν ΟΑΠ ευρέος φάσματος. Ενδεικτικά, το Indian Law Resource Center, συμμετείχε ενεργά αυτά τα 30 χρόνια που χρειάστηκαν για να υιοθετηθεί η Διακήρυξη, επιδιώκοντας συλλογικά και ατομικά δικαιώματα, ενώ σημαντική είναι η εκστρατεία που πραγματοποίησε χρόνια αργότερα για να πείσει την κυβέρνηση των ΗΠΑ να εγκρίνει την Διακήρυξη, το 2010.[45]

Έτσι, το 2007, στις 13 Σεπτεμβρίου υιοθετήθηκε η Διακήρυξη των Δικαιωμάτων των Αυτόχθονων Πληθυσμών. Η Γενική Συνέλευση υποστήριξε με την συντριπτική πλειοψηφία των κρατών-μελών μια δήλωση-ορόσημο που έθεσε τέλος στα 25 χρόνια αμφιλεγόμενων διαπραγματεύσεων σχετικά με τα δικαιώματα των αυτόχθονων να προστατεύουν τα εδάφη τους, τους πόρους τους, την παράδοσή τους, την ιστορία και τον πολιτισμό τους. Ψήφισαν 143 χώρες υπέρ της Διακήρυξης με 11 αποχές και 4 χώρες κατά. Η Αυστραλία, ο Καναδάς, η Νέα Ζηλανδία και οι Ηνωμένες Πολιτείες αρνήθηκαν να αναγνωρίσουν την διακήρυξη. Τέσσερις χώρες με σημαντική και πλούσια ιστορία ιθαγενικής παρουσίας, πολύ καιρό πριν την άφιξη των ίδιων των λευκών κυβερνώντων. Συγκεκριμένα, η Αυστραλία είχε διατυπώσει έντονα την δυσαρέσκειά της απέναντι στην αναφορά της αυτοδιάθεσης, καθώς αυτή αναφερόταν σε καταστάσεις αποαποικιοποίησης και διάσπασης κρατών σε μικρότερα, με σαφώς καθορισμένες πληθυσμιακές ομάδες.[46] Ενώ ενθάρρυνε την ενεργή πολιτική συμμετοχή των αυτόχθονων της Αυστραλίας στις πολιτικές υποθέσεις, αρνήθηκε να υποστηρίξει μια έννοια που θα μπορούσε να ερμηνευθεί ως δράση που θα έθιγε την εδαφική και πολιτική ακεραιότητα μιας δημοκρατικά προσανατολισμένης χώρας. Η Διακήρυξη χαιρετίστηκε από αυτές τις χώρες λίγα χρόνια αργότερα. Το 2009 η Αυστραλία και η Νέα Ζηλανδία άλλαξαν την ψήφο τους και έναν χρόνο μετά, τον Νοέμβριο και τον Δεκέμβριο την ψήφισαν και ο Καναδάς και οι ΗΠΑ, επί προεδρίας του Barak Obama, αντίστοιχα.[47]

Ο Les Malezer, πρόεδρος της Global Indigenous Caucus, δήλωσε ότι «η διακήρυξη αποτελεί ένα έγγραφο του ΟΗΕ, με αμοιβαίο σεβασμό»[48]. Δημιουργήθηκε βάσει των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και φυσικά δεν εκφράζει οικουμενικά τις απόψεις όλων των αυτόχθονων ή όλων των κρατών μελών. Οφείλουμε, λοιπόν, να ερμηνεύσουμε και να δούμε την διακήρυξη ως ένα νέο βήμα, ένα νέο κεφάλαιο που πορεύεται η ανθρωπότητα. Αυτή τη φορά, αντί να αναλαμβάνουμε εμείς τις υποθέσεις που αφορούν άλλους πλην ημών, δημιουργήσαμε από κοινού ένα έγγραφο, μια δήλωση με την συμμετοχή των ίδιων των ανθρώπων στους οποίους απευθύνεται. Η μοναδικότητα που εκφράζει αυτή τη διακήρυξη είναι κάτι το πρωτόγνωρο, και έτσι ακριβώς οφείλουμε να το δούμε. Αποτελεί ένα πλαίσιο που θα υποχρεώνει τα κράτη να προστατεύουν και να προωθούν τα δικαιώματα των αυτόχθονων πληθυσμών χωρίς αποκλεισμούς ή διακρίσεις. Άνοιξε επίσημα την συζήτηση περί αυτοδιάθεσης και αυτονομίας, άσχετα αν αυτό δεν δεσμεύει νομικά τα κράτη. Ενθάρρυνε την ευαισθητοποίηση της κοινής γνώμης και των κυβερνήσεων για ζητήματα που αφορούν την προστασία του περιβάλλοντος, γιατί, αυτό είναι το σπίτι μας. Οι Ιθαγενείς Αμερικανοί έχουν ένα υπέροχο ρητό, αναφορικά μ’ αυτό, που λέει: «Δεν κληρονομούμε την γη από τους προγόνους μας, την δανειζόμαστε από τα παιδιά μας»[49], και αυτή είναι η παραδοχή με την οποία πρέπει από εδώ και πέρα να πορευτούμε κοινώς όλοι μαζί.

Αντ’ Επιλόγου

Παρ’ όλο που, όπως προαναφέρθηκε, η Διακήρυξη για τα Δικαιώματα των Αυτόχθονων Λαών δεν προβλέπει νομική δέσμευση απ’ τα κράτη-μέλη, η λέξη «δέσμευση» που αναφέρεται εντός του εγγράφου απευθύνεται στο εθιμικό διεθνές δίκαιο και στην ηθική που η κάθε κυβέρνηση οφείλει να διατηρεί απέναντι στους πολίτες της. Το 2014, πραγματοποιήθηκε η διήμερη συνεδρίαση υψηλού επιπέδου της Γενικής Συνέλευσης των Ηνωμένων Εθνών στην Νέα Υόρκη προκειμένου να συζητηθούν και να επιλυθούν ζητήματα που αφορούν τους αυτόχθονες πληθυσμούς[50]. Στόχος της διάσκεψης ήταν να εγκριθεί το Έγγραφο Έκβασης της διάσκεψης, το οποίο θα χρησίμευε για την αναθεώρηση και την εδραίωση της δέσμευσης της διεθνούς κοινότητας για την προάσπιση των δικαιωμάτων των αυτόχθονων. Ο Les Malezer, στον λόγο που έβγαλε, αναφέρει στο τέλος:

Το τελικό έγγραφο αποτελεί μια καλή έκβαση και παρέχει ευκαιρίες. Αλλά, τώρα που οι κύριες πόρτες είναι ανοιχτές, οι αυτόχθονες λαοί το μόνο που έχουν να κάνουν είναι να τις διαβούν. Δεν μπορούμε να περιμένουμε απ’ τα κράτη-μέλη να αναλάβουν την πρωτοβουλία, αν και κάποια θα το κάνουν. Οι αυτόχθονες λαοί που δεν μπόρεσαν να παρευρεθούν στην αίθουσα, είθε να βρουν τώρα μια πόρτα ανοιχτή. Όμως, πρέπει να μπουν στο δωμάτιο και να καταβάλουν προσπάθεια και οργάνωση, να εμπλακούν μέσα απ’ αυτή τη διαδικασία προκειμένου να έχουμε τα κατάλληλα αποτελέσματα.[51]

Και έτσι, εν έτει 2024, οι αυτόχθονες πληθυσμοί και ο Οργανισμός των Ηνωμένων Εθνών έπραξαν από κοινού τα πρώτα δειλά βήματα προς έναν πιο εναρμονισμένο κόσμο, απομακρυσμένο απ’ το όραμα που είχαν οι άνθρωποι 100 και 200 χρόνια πριν.

Το πρώτο βήμα έγινε, τώρα απλώς πρέπει να μάθουμε να περπατάμε.

ΑΝΑΦΟΡΕΣ:

[1] Απ’ το προοίμιο της Διακήρυξης των Δικαιωμάτων των Αυτόχθονων Λαών, και το πρώτο άρθρο της Διακήρυξης. Βλ. σελ. 2-3

[2] Columbus and the Taíno – Exploring the Early Americas | Exhibitions – Library of Congress, n.d.

[3] Hispaniola|Genocide Studies Program. (n.d.). Genocide Studies Program. Retrieved February 25, 2024, from https://gsp.yale.edu/case-studies/colonial-genocides-project/hispaniola

[4] Elliott, M., & Hughes, J. (2019, August 19).

[5] Eriksen Hylland Τ. (2007), σελ. 74-75

[6] Clifford Geertz (2003)

[7] Li Xiu Woo, Grace (2003, April 30)

[8] Βλ. ειδικά: Hiawatha: The Great Uniter of the Iroquois, (2024, February 5). Lowell Milken Center. https://www.lowellmilkencenter.org/programs/projects/view/hiawatha-the-great-uniter-of-the-iroquois/hero

[9] Απόσπασμα απ’ το Wampum #97 του Μεγάλου Νόμου. Διαθέσιμο στο: The Great Law – KAYANEREHKOWA. (n.d.). Ganienkeh Net. http://www.ganienkeh.net/thelaw.html. Τα “wampum”, υφάσματα που χρησιμοποιούνταν απ’ τους ιθαγενείς πληθυσμούς της Βόρειας Αμερικής, χρησιμοποιούνταν ως διακοσμητικά αντικείμενα αλλά και ως τελετουργικοί και διπλωματικοί σκοποί. Οι ζώνες wampum, δύο ουρών, σηματοδοτούσαν την επίτευξη της ειρήνης μεταξύ των λαών. Στον Μεγάλο Νόμο της Ειρήνης, τα wampum αντικαθιστούν κατά τρόπο τινά τα άρθρα των Συμβάσεων (Rene R. Gadacz, Wampum, The Canadian Encyclopedia). Ο Μεγάλος Νόμος της Ειρήνης υιοθετήθηκε περίπου το 1100 και θεωρείται από διάφορους ιστορικούς ως ένα κυβερνητικό έγγραφο με ισχύ και κύρος για την Συνομοσπονδία των Iroquois. Μετά από έναν μεγάλο πόλεμο που ξέσπασε μεταξύ του Hiawatha, του μεγάλου αρχηγού και πολεμιστή των Mohawk και ενός βίαιου αρχηγού που φέρεται να ευθύνεται για τον θάνατο της οικογένειάς του, ο Hiawatha συνάντησε τον Μεγάλο Ειρηνοποιό, έναν πνευματικό ηγέτη και ταξίδεψαν μαζί σε όλη την επικράτεια των Εθνών, απ’ το Οντάριο ως το Κεμπέκ για να επισκεφθούν τις διάφορες φυλές τω Iroquois. Επιδίωξαν να φέρουν την ειρήνη ανάμεσα στα έθνη και να σταματήσουν τους πολέμους που διεξήγαγαν μεταξύ τους. Ο Ειρηνοποιός οδήγησε τους αρχηγούς των εθνών σ’ ένα μεγάλο πευκόδεντρο, το οποίο ξερίζωσε και στην τρύπα του, οι πολεμιστές πέταξαν όλα τα όπλα τους. Το δέντρο ξαναφυτεύτηκε και έμεινε στην ιστορία ως το Δέντρο της Ειρήνης, μια πράξη που επικύρωσε την Συμφιλίωση και την Ενότητα των Πέντε – αρχικά – Εθνών των Iroquois. (Haudenosaunee Great Law of Peace (n.d.) University of Waterloo, από: https://contensis.uwaterloo.ca/sites/sandboxes/admin/testCopy-1205/lecture-content/module-3/3c.aspx)

[10] Graeber D., & Wengrow D. (2023)

[11] Johansen, B. E, & Grinde, D. A. (1990)

[12] Woo Xiu G. (2003)

[13] Hanson, E., Gamez, D., & Manuel, A. (2020, September)

[14] Δύο απ’ τις διατάξεις του Νόμου περί των Ινδιάνων του 1876 που αξίζει να σταθούμε είναι η 8^η και η 12^η. Η 8^η διάταξη αναφέρει ότι «Ως «Ινδιάνικα εδάφη» νοείται κάθε καταφύγιο ή τμήμα καταφυγίου που έχει παραδοθεί στο Στέμμα». Φυσικά, η ερμηνεία αυτής της διάταξης μπορεί να ποικίλλει. Αν σταθούμε στο ρήμα παραδοθεί και αν αναλογιστούμε την ρητορική και τακτική που ακολουθούσαν οι αποικιοκρατικές δυνάμεις στον νέο κόσμο, η 8^η διάταξη μαρτυρά την αρπαγή της γης, την απάρνηση των δικαιωμάτων και τις αλλεπάλληλες παραβιάσεις των οικουμενικών ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Παρακάτω η 12^η εξηγεί ότι «πρόσωπο, νοείται κάθε άτομο που δεν είναι Ινδιάνος, εκτός αν το πλαίσιο απαιτεί προδήλως άλλη ερμηνεία». (βλ. Indian Act, 1876, National Center for Truth and Reconciliation, από: https://nctr.ca/wp-content/uploads/2021/04/1876_Indian_Act_Reduced_Size.pdf). Το 1951, και βλέποντας τις φρικαλεότητες που δύναται να δημιουργήσει ο ανθρώπινος νους σε έναν πόλεμο, ο Νόμος τροποποιήθηκε και στους ιθαγενείς Καναδούς δόθηκαν ορισμένες ελευθερίες, όπως το δικαίωμα να εμφανίζονται με τις τελετουργικές ενδυμασίες τους ή να διεξάγεται το potlatch (κοινωνικός θεσμός ανταλλαγής δώρων, πρακτική που διεξήγαγαν κυρίως οι Kwakiutl της Αμερικής). Ωστόσο, η Βασιλική Επιτροπή των Αβορίγινων (RCAP) επεσήμανε ότι αφαιρώντας ή καταργώντας καταπιεστικές διατάξεις του νόμου, η κυβέρνηση το μόνο που κατάφερε είναι να τον κάνει πιο όμοιο του αρχικού νόμου του 1876. (βλ. Hanson E. (n.d.) The Indian Act. Indigenous Foundations, από: https://indigenousfoundations.arts.ubc.ca/the_indian_act/

[15] Βλ. Young, S. (2019). Ένας απ’ τους λόγους που ο Deskaheh επισκέφθηκε πρώτα την Μεγάλη Βρετανία είναι, επειδή οι συνθήκες που είχαν υπογράψει οι ιθαγενείς του Καναδά δεν ήταν με την καναδική κυβέρνηση, αλλά με την Βρετανική αποικιοκρατική αυτοκρατορία. Έτσι, το ζήτημα παραπέμφθηκε στην Βρετανία. (Βλ. Li Xiu Woo, Grace (2003, April 30).

[16] Woo Xiu, G. (2003)

[17] Ο.π.

[18] Deskaheh (1923)

[19] Young S. (2009).

[20] Woo Xiu, G. (2003)

[21] Young S. (2009)

[22] Βλ. Tahupōtiki Wiremu Rātana. (n.d.). New Zealand History. Διαθέσιμο: https://nzhistory.govt.nz/people/tahupotiki-wiremu-ratana. Άλλες πηγές δίνουν τον αριθμό των 45.000 υπογραφών, βλ. Newman K. (n.d.) Story: Rātana Church – Te Haahi Rātana, Te Ara, από: https://teara.govt.nz/en/ratana-church-te-haahi-ratana

[23] Sanders D. (1980)

[24] Η Συνθήκη, αν και παρουσιάζει αποκλείσεις στην αγγλική απόδοση από τα maori, περιλαμβάνει κάποια αναφαίρετα και αδιαμφισβήτητα σημεία, όπως το άρθρο 3 που παρουσιάζεται στο κείμενο, το οποίο αφορά τα δικαιώματα και τις ευθύνες της ισότητας και της κοινής ιθαγένειας για όλους τους Νεοζηλανδούς (rite tahi / ισότητα). (Βλ. Human Rights and Te Tiriti o Waitangi. (n.d.). Human Rights Commission. Διαθέσιμο https://tikatangata.org.nz/human-rights-in-aotearoa/human-rights-and-te-tiriti-o-waitangi) Ωστόσο, στο maori κείμενο, η λέξη “tikanga” αποδίδεται ως «προστασία» στα αγγλικά και έχει την σημασία της προστασίας των εθίμων. Έτσι, όταν αναφέρεται ότι «η Βασίλισσα θα προστατεύσει όλους τους απλούς ανθρώπους της Νέας Ζηλανδίας», επί της ουσίας εννοεί ότι θα επιτρέψει την διατήρηση των εθίμων των Māori. (βλ. την Συνθήκη του Waitangi / Te Tiriti o Waitangi εδώ: https://nzhistory.govt.nz/files/documents/treaty-kawharu-footnotes.pdf)

[25] Fryers A. (August 1, 2018)

[26] Hylland Eriksen, T., & Sivert Nielsen, F. (2013)

[27] Hylland Eriksen, T. (2007), σελ. 36-37

[28] Clapham A. (2007). Βλ. σελ. 101 – 102.

[29] Irène Bellier (2005)

[30] Norman L. (23 February 1969)

[31] Ο.π.

[32] Survivors of Yanomami massacre speak out 20 years on, (August 13, 2013), Survival International, από: https://www.survivalinternational.org/news/9455

[33] Ο.π.

[34] Irène Bellier (2005)

[35] Malzer L. (2014). Συγκεκριμένα, ο Malezer, στην γλαφυρή ομιλία του, και χωρίς να παραιτείται απ’ το πνεύμα που δημιουργήθηκε η Διακήρυξη – η οποία ακόμη και σήμερα δεν είναι νομικά δεσμευτική – ανέφερε ότι ήταν επιτακτικό, οι εκπρόσωποι των ιθαγενών να εισέλθουν στην αίθουσα και να γίνουν μάρτυρες της υιοθέτησης μιας έννομης διακήρυξης για τα δικαιώματά τους. Όμως, η είσοδος δεν τους επιτράπηκε.

[36] Charters, C., Stavenhagen, R., Willemsen-Diaz, A., & Eide, A. (2009)

[37] Sanders, D. (1989)

[38] Ο.π. σελ. 23

[39] Ο.π.

[40] Thornberry P. (2002)

[41] Ο.π.

[42] Η Διεθνής Δεκαετία των Αυτόχθονων Πληθυσμών ανακηρύχθηκε από την Γενική Γραμματεία του ΟΗΕ το 1993, μετά από την σύσταση της Παγκόσμιας Διάσκεψης για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα. Το θέμα της Διεθνούς Δεκαετίας ήταν «οι Αυτόχθονες Πληθυσμοί: Η Συνεργασία στην Πράξη». Η Διεθνής Δεκαετία στόχευε στην προώθηση της διεθνούς συνεργασίας για την επίλυση των προβλημάτων που αντιμετώπιζαν οι αυτόχθονες πληθυσμοί σε τομείς όπως τα ανθρώπινα δικαιώματα, ο πολιτισμός, το περιβάλλον, η ανάπτυξη, η εκπαίδευση και η υγεία. Ωστόσο, η πρώτη Διεθνής Δεκαετία δεν πέτυχε τους στόχους που ευελπιστούσε και γι’ αυτό δημιουργήθηκε άλλη μια το 2005. Σ’ αυτή τη Διεθνή Δεκαετία που διήρκεσε μέχρι το 2015, υιοθετήθηκε η επίσημη Διακήρυξη για τα Δικαιώματα των Αυτόχθονων Πληθυσμών Βλ. Leaflet No.7, The International Decade of the World’s Indigenous People, στο Office of the United Nations High Commissioner for Human Rights, https://www.ohchr.org/sites/default/files/Documents/Publications/GuideIPleaflet7en.pdf

[43] Morgan, R. (2007)

[44] Ο.π.

[45] Ο.π.

[46] Sixty-First Session, 107^th & 108^th Meetings, GA/10612 (13 September, 2007), General Assembly Adopts Declaration on Rights of Indigenous Peoples; “Major Step Forward” towards Human Rights for All, Says President, Mettings Coverage and Press Releases, από: https://press.un.org/en/2007/ga10612.doc.htm

[47] United Nations and Indigenous Peoples, Native American Rights Fund, από: https://narf.org/cases/declaration-indigenous-rights-un/

[48] Ο.π.

[49] Άλλες πηγές αναφέρουν ότι αυτή η ρήση ίσως να ανήκει και στον Oscar Wilde. Υπάρχει διαφωνία απόψεων αναφορικά με το ποιος το έγραψε.

[50] Αποτελεί την Πρώτη Παγκόσμια Διάσκεψη για τους Αυτόχθονες Πληθυσμούς. Από την Survival International, εδώ: https://www.culturalsurvival.org/publications/cultural-survival-quarterly/les-malezer-key-doors-are-now-open-indigenous-peoples-have

[51] Ο.π.

ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑ/ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

61/295 UN Declaration on the Rights of the Indigenous Peoples (13 September, 2007), United Nations, από: https://documents.un.org/doc/undoc/gen/n06/512/07/pdf/n0651207.pdf?token=BpeYp6BJLX9dT3DT7a&fe=true (retrieved 01 March, 2024), σελ. 2-3

Charters, C., Stavenhagen, R., Willemsen-Diaz, A., & Eide, A. (2009). Making the Declaration Work: The United Nations Declaration on the Rights of Indigenous Peoples. International Work Group for Indigenous Affairs (IWGIA).

Clapham A. (2007), Human Rights – A Very Short Introduction (OXFORD University Press). Βλ. σελ. 101 – 102.

Columbus and the Taíno – Exploring the Early Americas (n.d.) Library of Congress

Deskaheh (1923) The Red Man’s Appeal for Justice, Clarkes B. Sears Law Library από: https://law.lib.buffalo.edu/pdf/Redmanappeal.pdf (βλ. ειδ. Άρθρο 15)

Elliott, M., & Hughes, J. (2019, August 19). A Brief History of Slavery That You Didn’t Learn in School. The New York Times. https://www.nytimes.com/interactive/2019/08/19/magazine/history-slavery-smithsonian.html?mtrref=undefined&gwh=E3320FA8D516EEE0A673F3C76CF4C621&gwt=pay&assetType=PAYWALL

Fryers A. (August 1, 2018), Treaty of Waitangi: What was lost, Stuff, στο https://www.stuff.co.nz/national/104100739/treaty-of-waitangi-what-was-lost

Graeber D., & Wengrow D. (2023), Η Αυγή των Πάντων – Μια Καινούρια Ιστορία της Ανθρωπότητας (μτφρ. Χ. Λιθαρής), ΔΙΟΠΤΡΑ, Αθήνα. Συγκεκριμένα βλ. σημείωση 5, κεφ. 2.

Hanson E. (n.d.) The Indian Act. Indigenous Foundations, Indigenous Foundations Arts, retrieved February 28, 2024, από: https://indigenousfoundations.arts.ubc.ca/the_indian_act/

Hanson, E., Gamez, D., & Manuel, A. (2020, September). The Residential School System. Indigenous Foundations. https://indigenousfoundations.arts.ubc.ca/residential-school-system-2020/

Haudenosaunee Great Law of Peace (n.d.) University of Waterloo. Retrieved February 7, 2024, από: https://contensis.uwaterloo.ca/sites/sandboxes/admin/testCopy-1205/lecture-content/module-3/3c.aspx

Hiawatha: The Great Uniter of the Iroquois, (2024, February 5). Lowell Milken Center. https://www.lowellmilkencenter.org/programs/projects/view/hiawatha-the-great-uniter-of-the-iroquois/hero

Hispaniola|Genocide Studies Program. (n.d.). Genocide Studies Program. Retrieved February 25, 2024, from https://gsp.yale.edu/case-studies/colonial-genocides-project/hispaniola

Human Rights and Te Tiriti o Waitangi. (n.d.). Human Rights Commission. Retrieved February 28, 2024, from https://tikatangata.org.nz/human-rights-in-aotearoa/human-rights-and-te-tiriti-o-waitangi

Hylland Eriksen, T., & Sivert Nielsen, F. (2013). The History of Anthropology (2nd Edition). Pluto Press. pp. 21‌

Indian Act, 1876, National Center for Truth and Reconciliation, από: https://nctr.ca/wp-content/uploads/2021/04/1876_Indian_Act_Reduced_Size.pdf

Irène Bellier (2005) The Declaration of the Rights of Indigenous Peoples and the World Indigenous Movement, Griffith Law Review, 14:2, 227-246, https://doi.org/10.1080/10383441.2005.10854558

Johansen, B. E, & Grinde, D. A. (1990). The Debate Regarding Native American Precedents for Democracy: A Recent Historiography. American Indian Culture and Research Journal, 14(1). http://dx.doi.org/10.17953 Retrieved from https://escholarship.org/uc/item/8838h24v

Leaflet No.7, The International Decade of the World’s Indigenous People, στο Office of the United Nations High Commissioner for Human Rights, https://www.ohchr.org/sites/default/files/Documents/Publications/GuideIPleaflet7en.pdf

Li Xiu Woo, Grace (2003, April 30), ‘Canada’s Forgotten Founders: The Modern Significance of the Haudenosaunee (Iroquois) Application for Membership in the League of Nations’, Law, Social Justice & Global Development Journal http://elj.warwick.ac.uk/global/03-1/woo.html

Malzer L. (2014) Les Malezer: Key Doors are Now Open, Indigenous Peoples Have to Walk Through Them, στην International Survival, από: https://www.culturalsurvival.org/publications/cultural-survival-quarterly/les-malezer-key-doors-are-now-open-indigenous-peoples-have

Morgan, R. (2007). On Political Institutions and Social Movement Dynamics: The Case of the United Nations and the Global Indigenous Movement. International Political Science Review / Revue Internationale de Science Politique, 28(3), 273–292. http://www.jstor.org/stable/20445095

Newman K. (n.d.) Story: Rātana Church – Te Haahi Rātana, Te Ara, από: https://teara.govt.nz/en/ratana-church-te-haahi-ratana

Norman L. (23 February 1969), Genocide, Sunday Time Magazine, στο Survival International, από: https://assets.survivalinternational.org/documents/1094/genocide-norman-lewis-1969.pdf

Rene R. Gadacz, [February 7, 2006] Wampum, The Canadian Encyclopedia, διαθέσιμο: https://www.thecanadianencyclopedia.ca/en/article/wampum#:~:text=Wampum%20are%20tubular%20purple%20and,to%20mark%20agreements%20between%20peoples

Sanders D. (1980), The Formation of the World Council of Indigenous Peoples, Center for World Indigenous Studies, από https://www.cwis.org/document/the-formation-of-the-world-council-of-indigenous-peoples-by-douglas-sanders-april-1980-2/

Sanders, D. (1989). The UN Working Group on Indigenous Populations. Human Rights Quarterly, 11(3), 406–433. https://doi.org/10.2307/762100

Sixty-First Session, 107th & 108th Meetings, GA/10612 (13 September, 2007), General Assembly Adopts Declaration on Rights of Indigenous Peoples; “Major Step Forward” towards Human Rights for All, Says President, Mettings Coverage and Press Releases, από: https://press.un.org/en/2007/ga10612.doc.htm

Survivors of Yanomami massacre speak out 20 years on, (August 13, 2013), Survival International, από: https://www.survivalinternational.org/news/9455

Tahupōtiki Wiremu Rātana. (n.d.). New Zealand History. Retrieved February 28, 2024, from https://nzhistory.govt.nz/people/tahupotiki-wiremu-ratana.

The Great Law – KAYANEREHKOWA. (n.d.). Ganienkeh Net. Retrieved February 27, 2024, http://www.ganienkeh.net/thelaw.html

Thomas Hylland Eriksen. (2007). Μικροί Τόποι, Μεγάλα Ζητήματα, Μια Εισαγωγή στην Κοινωνική και Πολιτισμική Ανθρωπολογία (μετφρ. Α. Κατσίκερος). ΚΡΙΤΙΚΗ, Αθήνα. (Original work published 2006)

Thornberry P. (2002), Indigenous Peoples and Human Rights. Manchester University Press. Βλ. σελ. 371

Treaty of Waitangi / Te Tiriti o Waitang, NZ History: https://nzhistory.govt.nz/files/documents/treaty-kawharu-footnotes.pdf

United Nations and Indigenous Peoples, Native American Rights Fund, από: https://narf.org/cases/declaration-indigenous-rights-un/

Young, S. (2019). Re-historicising dissolved identities: Deskaheh, the League of Nations and the international legal discourse on Indigenous peoples. London Review of International Law, 7(3), 377–408. https://doi.org/10.1093/lril/lraa004

Η φωτογραφία του εξωφύλλου είναι διαθέσιμη στην ιστοσελίδα Onondaga Nations: https://www.onondaganation.org/culture/wampum/